Else Beekman
Frigiliana kan perfect model staan voor alle witte dorpen waar Andalusië toeristen mee lokt. Het is het allerwitste der ‘pueblos blancos’. Aan dit feit draagt de gemeente een behoorlijk steentje bij door de bevolking te gelasten jaarlijks hun muren opnieuw te witten.
Niet voor niets ontving het dorp in 1982 de eerste nationale schoonheidsprijs. Dankzij de inspanning van de bewoners om hun dorp beeldschoon te houden, wandelen wij door een driedimensionale ansichtkaart. Terwijl wij ontspannen om ons heen kijken, leren we meer over het dorp en zijn bijzondere geschiedenis.
Het oude centrum
Ansichtkaart of niet, gelukkig zijn er in het oude centrum van Frigiliana nog genoeg plekjes en échte bewoners te vinden om de sfeer in dit vlakbij Nerja gelegen dorp wat aardser te maken. Wel springt het grote aantal hier wonende of verblijvende buitenlanders direct in het oog. In het historische centrum komt zestig procent van de bewoners uit het buiteland. In heel Frigiliana is dat veertig procent. Die cijfers verklaren in elk geval het grote aantal souvenirwinkels en kunstboetieks die we hier zien.
We bekijken allerlei prachtige details terwijl we door het dorpje slenteren. Eeuwenoude houten stutbalken – nu gedragen door cementen plafonds, bieden – aan de honderden kleine gaatjes te zien – onderdak aan evenzoveel houtwormen. Gevels zijn bekleed met prachtige oranje bloemen en lage stenen bogen verbergen uiterst kleine steegjes die soms geheel uit traptreden bestaan. Overal aan oogverblindend witte muren hangen bloempotten en in elk straatje is wel een winkel te vinden die zich op de vele toeristen die hier komen richt. Vele soorten ambachtelijk handwerk, kunst, Málagawijnen, suikerrietsiroop of honing, olijfolie, keramiek en nog veel meer wordt hier verkocht door zowel lokale als buitenlandse bewoners. De bewoners lijken stuk voor stuk hun best gedaan te hebben om van hun huizen kleine museums te maken. Soms bieden ruimtes tussen de huizen prachtige doorkijkjes richting het lager aan de kust gelegen Nerja.
Mozaïekplaten
Door het dorp heen hangen aan gevels twaalf kleurrijke mozaïekplaten met daarop de belangrijkste historische wapenfeiten van Frigiliana uitgelegd. In het Spaans en met illustraties wordt de lezer de geschiedenis ingetrokken. De duidelijke rode draad in de Frigiliaanse historie vormt het feit dat drie religies hier eeuwenlang vreedzaam samenleefden. In het wapen van Frigiliana zijn de symbolen van deze geloven terug te vinden: de Islamitische maansikkel, het christelijke kruis en de joodse davidster.
Joden en christenen vormden een minderheid onder de acht eeuwen lange Arabische overheersing en zij leefden in afgescheiden buurten die adarves werden genoemd. De poorten van deze adarves werden na zonsondergang gesloten. Na de komst van de Katholieke Koningen veranderde alles. Arabieren en Joden werden gedwongen zich te bekeren tot het christendom. Joodse bekeerlingen werden conversos genoemd en hun islamitische dorpsgenoten moriscos. Na diverse opstanden en veldslagen tussen Moren en christenen behaalden laatstgenoemden uiteindelijk de definitieve overwinning zodat de overgebleven Joodse en Arabische bevolking hun heil elders diende te zoeken.
Menhír, rots en waterwerken
Frigiliana ligt zeer strategisch halverwege de helling van een hoge rotsachtige berg. Van het Moorse kasteel is op een paar resten na als gevolg van enkele aardbevingen niets overgebleven. Vanuit het dorp zie je hoog tegen de helling aan een grote cylindervormige rots. Dit blijkt een heuse menhír te zijn die ruim 3.500 jaar eerder in de megalythische periode door mensenhanden werd neergezet. De menhír is een spiritueel eerbetoon aan ‘Moeder Aarde’ die na plaatsing vruchtbaarheid zou brengen aan de omgeving. Dichter bij het dorp zien we de resten van Moorse waterwerken die plotseling in het luchtledige eindigen. Een kleine symbolische overgebleven erfenis van wat ooit een superefficiënt irrigatiesysteem was.
Religieuze symboliek
Wat religieuze, symbolische overblijfselen betreft spingen de Fatima-handen in het oog. Meerdere deuren in het historische centrum zijn voorzien van deurkloppers in de vorm van een charmante vrouwenhand die een parel vasthoudt. De parel symboliseert in de Islam het begin van alle leven. Daar het islamitisch geloof het gebruik van symbolen in principe afwijst is dit een van de weinige uitzonderingen. De hand van Fatima zou geluk te brengen en kwaad weren.
Aan deze symboliek liggen meerdere verklaringen ten grondslag. Wij vonden deze interessant: Fatima, dochter van de profeet Mohammed, was voor haar man Ali halvah aan het maken. Zij roerde het hete mengsel van sesam en honing met haar hand toen Ali binnen kwam met een beeldschone, tweede vrouw. In verdriet en verwarring verloor Fatima haar aandacht voor wat ze aan het doen was en vergat haar hand vanwege de stekende pijn in haar hart uit de pan te halen. Deze raakte voorgoed misvormd. Het beeld van haar hand werd daarom door Mohammed verkozen tot een symbool om deze gebeurtenis te vereeuwigen. Mensen werden eraan herinnerd niet zo jaloers te moeten zijn. Dit symbool moet altijd gegeven worden om geluk te brengen. Je mag het nooit voor jezelf kopen.
Oesterschelp
Een ander bijzonder symbool zien we in de kerk. Een goudkleurige oesterschelp als detail in een versiering vertelt dat deze kerk ooit een moskee was. Er staan negentien tot katholieke tempels verbouwde moskeeën in heel Andalusië, waaronder ook de Mezquita in Córdoba en de kathedraal in Ronda. In alle voormalige moskeeën is een oesterschelp terug te vinden als symbool van respect voor het gebedshuis dat honderden jaren op dezelfde locatie stond. In de kerk in Frigiliana zijn nog enkele meters ‘moskee’ bewaard gebleven.
Binnen valt een boog op die is versierd is met prachtig schilderwerk. Acht jaar geleden kwam deze per abuis weer tevoorschijn. Men vermoedt dat elke boog een soortelijke schildering herbergt. Om deze allemaal in ere te herstellen is er een fonds opgericht om nodige restauratiewerkzaamheden mee te financieren. Naar verluidt zijn meerdere kerken in Andalusië tijdens een epidemie van de gele koorts volledig witgekalkt. Kalk zou namelijk de verspreiding van het dodelijke virus helpen tegenhouden.
Miel de Caña en andere lokale producten
Frigiliana heeft iets dat geen enkele andere plaats in Europa heeft, namelijk een fabriek die suikerriet verwerkt tot siroop. De Spanjaarden noemen dit miel de caña en dit goedje lijkt erg op onze pannenkoekstroop. Wie wel eens het typisch gerecht berenjenas con miel (aubergine met honing) bestelt, weet hoe heerlijk deze siroop kan smaken. De aubergine is in plakjes gesneden, door meel gehaald en gefrituurd en wordt met de siroop geserveerd. Een overheerlijke combinatie van zoet en hartig.
De suikerrietsiroopfabriek, El Ingenío is ongeveer het enige niet-witte gebouw in het dorp. Suikerrietsiroop wordt al minstens vierhonderd jaar geproduceerd in Frigiliana. Cubanen en andere overzeese kolonieën van toenmalig Spanje, werden gedwongen enorme hoeveelheden suikerrietsiroop af te nemen tegen altijd stijgende prijzen. Echter met de onafhankelijkheid van de overzeese gebieden kwam ook een einde aan de siroopsubsidies. Na ruim honderd jaar waren alle suikerrietsiroopfabrieken in Spanje, op drie na, gesloten. Slechts één daarvan is te vinden in Europa, namelijk El Ingenio. Plaatselijke middenstanders maken van dit feit enthousiast gebruik en verkopen allemaal suikerrietsiroop in aantrekkelijk uitziende potjes en kannetjes.
Zoete wijn
Zoals alle plaatsen in de streek rond Frigiliana, kent ook dit dorp een ruim tweeduizend jaar oude traditie van wijnproductie van de Moscateldruif. Nog maar 150 jaar geleden behoorde de zoete wijnen tot de populairste ter wereld en werd vanuit Zuid-Spanje geëxporteerd naar Engeland, Noord- en Oost-Europa en Amerika, totdat in 1880 de Filoxera-epidemie (soort druifluis) roet in de wijn gooide. Bijna de volledige productie werd voor ruim twintig jaar geruïneerd. Uiteindelijk wordt er in Andalusië weer zoete wijn gemaakt maar het niveau zal nooit meer dat van vroeger behalen. Vreemd is wel dat die wijnproductie ook de jarenlange Arabische overheersing wist te overleven. Voor moslims is het nuttigen van alcohol ten strengste verboden. Deze regel werd echter met veel voeten getreden in de de regio rond Frigiliana omdat Moslimleiders in dit gebied zelf dol waren op het zoete goedje. Een van hen, Bentomiz, zou ooit hebben gezegd: ‘Als Allah niet had gewild dat wij deze wijn dronken, dan zou hij het nooit zo verdomde lekker hebben gemaakt.’
