Else Beekman
Hitte-eilanden zijn steden waar de temperatuur hoger ligt, simpelweg vanwege hun verstedelijkte karakter in vergelijking met minder verstedelijkte gebieden aan de rand. Het effect kan in de Spaanse zomer steden veranderen in echte ‘ovens’.
Niet alle ovens zijn echter gelijk en warmen op dezelfde manier, hetzelfde moment of met dezelfde intensiteit op. Onderzoekers van het ISCIII besloten daarom een vergelijking te maken tussen het fenomeen hitte-eilanden in de genoemde steden.
Lees ook: Spanje kan kiezen: meer bomen planten in steden of meer hitte-doden
In welke stad is het thermische-eiland effect het grootst? En wanneer doet het zich voor? Is het effect in de ene stad groter dan in de andere? Heeft het fenomeen gevolgen voor de gezondheid en kan het leiden tot ziekenhuisopnames en sterfgevallen?
Nachttemperaturen
De studie werd enkele dagen geleden gepubliceerd op basis van gegevens verzameld tussen 2014 en 2018 gedurende de zomermaanden (juni tot september). De vijf steden zijn geselecteerd omdat dit de meest dichtbevolkte steden zijn. Bovendien beschikken ze over weerstations van het Spaanse weeragentschap Aemet zowel binnen als buiten de stad. Dat maakt een goede vergelijking mogelijk.
Hitte-eiland effect treedt alleen ’s nachts op
De eerste conclusie van de studie is dat “het stedelijke hitte-eiland effect alleen optreedt bij de minimumtemperaturen”, dat wil zeggen ’s nachts of beter gezegd, vroeg in de ochtend. Meestal wordt de minimumtemperatuur rond 7 uur ’s ochtends geregistreerd.
Meer warmte
In Valencia dan in Madrid werd dit effect meer waargenomen dan in de andere onderzochte steden. In Madrid was het temperatuurverschil tussen de minimumtemperatuur binnen de stad (gemeten in het Retiro Observatorium) en buiten de stad (in El Goloso) gemiddeld 1,3 graden. Met andere woorden, “gemiddeld is het ’s nachts in Madrid 1,3 graden warmer binnen de stad dan erbuiten”.
Op sommige momenten en in sommige omstandigheden is het verschil groter. In de studie werd zelfs een verschil van 7,1 graden gemeten tussen de minimumtemperaturen binnen en buiten de stad. Hetzelfde wordt volgens de onderzoekers niet bij de maximumtemperaturen waargenomen.
Valencia is stad met grootste hitte-eiland-effect
De stad met het meest uitgesproken temperatuurverschil en dus het grootste hitte-eiland effect was Valencia. Hier registreerden de onderzoekers een gemiddeld temperatuurverschil van 4,1 graden tussen de nachtelijke minimumtemperaturen in en buiten de stad. In dit geval bevindt het stadsobservatorium zich dicht bij zee en het observatorium buiten de stad bevindt zich in het binnenland. Het temperatuurverschil tussen beide punten kan volgens het onderzoek oplopen tot liefst 11,2 graden.
Kuststeden zijn nog meer ‘ovens’
Iets soortgelijks gebeurt in Barcelona, waar het hitte-eiland effect een gemiddeld verschil van 3,2 graden markeert in de nachtelijke minimumtemperaturen.
In Málaga is er niet zoveel verschil in de minimumtemperaturen, gemiddeld 1,9 graden tussen de stad en de buitenwijken. Toch kan dat verschil in sommige omstandigheden oplopen tot 9,5 graden.
In Murcia is het hitte-eiland effect niet erg opvallend (een gemiddeld verschil van 1,2 graden), maar op sommige momenten loopt dat verschil op tot liefst 7,4 graden.
“Het effect van het warmte-eiland is veel uitgesprokener in de onderzochte kuststeden (Valencia, Barcelona en Málaga) dan in de steden in het binnenland,” vat Díaz samen.
Waarom is hitte-eiland-effect erger in kuststeden?
“In kuststeden is er veel waterdamp en de vochtigheid voorkomt dat de temperatuur ’s nachts minder daalt.” Maar er zijn meer factoren die de intensiteit van het hitte-eiland effect beïnvloeden: of het waait of niet, of het bewolkt of onbewolkt is… Niet al deze factoren zijn meteorologisch van aard.
De onderzoekers leggen in Nius uit dat “ook de stad zelf een rol speelt: de indeling ervan, de grootte, het type gebouwen, het aantal groene zones…”. De zon verwarmt de gebouwen en straten overdag, en deze dragen bij aan de verhoging van de temperaturen in de nacht. Dan komt al die opgebouwde warmte vrij. Bovendien speelt het verkeer een rol, en het asfalt en het aantal airconditioningtoestellen. Deze vele factoren samen kunnen van steden ware ovens maken tijdens de nachtelijke uren.
Het hitte-eiland effect en de gezondheid
Een andere vraag die de onderzoekers wilden beantwoorden is ‘hoe beïnvloedt het hitte-eiland-fenomeen de gezondheid?’ Ze weten al dat het van invloed is op hitte-gerelateerde ziekenhuisopnames en sterfgevallen, maar dit gebeurt niet op dezelfde manier in de onderzochte steden.
Statistisch gezien heeft de studie geen verband kunnen vinden tussen het hitte-eiland-effect en de sterftecijfers of ziekenhuisopnames. In Madrid blijkt de dagelijkse maximumtemperatuur het meeste verband te hebben met hitte gerelateerde sterfgevallen en ziekenhuisopnames. Voor Murcia geldt hetzelfde.
Omdat ook is geconcludeerd dat de maximumtemperaturen niet worden beïnvloed door het hitte-eiland-effect (alleen de minimumtemperaturen), heeft dus zowel in Madrid als Murcia dit effect “geen invloed op sterftecijfers of ziekenhuisopnames”. Inwoners hebben wellicht moeite met slapen in de hitte, maar volgens de studie van het ISCIII heeft het “geen invloed op de gezondheid”.
Wel invloed in Valencia en Málaga
In de steden Valencia en Málaga heeft het daarentegen wel invloed. “In die steden is de dagelijkse minimumtemperatuur de enige die verband houdt met de sterftecijfers en ziekenhuisopnames als gevolg van hitte.” Het hitte-eiland effect is hier dus cruciaal. In Barcelona laat de studie zien dat zowel de maximum- als de minimumtemperatuur belangrijk zijn bij het verklaren van ziekenhuisopnames en sterfgevallen als gevolg van hitte.
Aanpassing moet lokaal gebeuren
De onderzoekers concluderen dat er lokale studies moeten worden uitgevoerd om te begrijpen welke variabelen van invloed zijn op sterftecijfers en ziekenhuisopnames. Hitte-preventieplannen moeten vervolgens worden afgestemd op elke specifieke stad. Men kan dus niet spreken over het hitte-eiland-effect in het algemeen.
Lees ook: Meer bomen in steden zouden veel hitte-doden kunnen voorkomen