Judith Goeree
Ze zijn nog vitaal en vol leven, maar voelen zich steeds vaker onzichtbaar. Meer dan zeventig procent van de 55-plussers in Spanje zegt ooit te zijn buitengesloten of onderschat vanwege hun leeftijd. Dat blijkt uit het eerste nationale onderzoek naar leeftijdsdiscriminatie in het land.
Achter die cijfers schuilt een verhaal van subtiele uitsluiting, pijnlijke vanzelfsprekendheden en het verlangen om volwaardig mee te tellen. De bevindingen komen uit de Barómetro de Edadismo, onderdeel van de campagne ‘Hablando en Plata’ (‘Zeggen waar het op staat’).
Media-initiatief zet leeftijdsdiscriminatie op de agenda
De campagne Hablando en Plata werd in 2022 gelanceerd door de Spaanse mediagroep Atresmedia, bekend van de televisiezenders Antena 3 en laSexta. Met het initiatief wil de mediagroep ouderen een zichtbare en actieve rol geven in het publieke debat over vergrijzing, werk, zorg en digitale uitsluiting. Via reportages, debatten en onderzoek brengt Hablando en Plata de uitdagingen én de waarde van ouder worden in beeld. Met de zogenaamde Barómetro de Edadismo (Barometer leeftijdsdiscriminatie) zet de campagne een volgende stap: het probleem van leeftijdsdiscriminatie onderbouwen met feiten in plaats van vooroordelen.
“Alsof ouder worden iets beschamends is”
Voor Raquel del Castillo, directeur van Hablando en Plata, is het onderzoek een wake-upcall. “We wilden ouderen niet langer neerzetten als een kwetsbare groep, maar als een essentiële, actieve kracht in onze samenleving”, zegt ze tijdens de presentatie. Toch blijkt uit de resultaten dat veel mensen zich gaandeweg onzichtbaar zijn gaan voelen. Ruim 70 procent van de ondervraagden heeft ooit discriminatie ervaren, en bij vrouwen is dat nog vaker het geval.
Zij dragen de last van een dubbele blik: die van hun leeftijd én die van maatschappelijke verwachtingen. Meer dan driekwart van de vrouwen zegt druk te voelen om tekenen van ouderdom te verbergen. Grijze haren, rimpels, een trager tempo — ze lijken niet geaccepteerd. “Alsof ouder worden iets beschamends is”, vat een deelnemer samen.
De cijfers achter het gevoel
Op de arbeidsmarkt ervaren ouderen het vaakst leeftijdsdiscriminatie. Van de mensen die het afgelopen jaar een baan zochten, zegt 84 procent dat hun leeftijd een nadeel was. Onder vrouwen loopt dat op tot 88 procent. Ook wie al werkt, merkt het verschil: ruim een kwart voelt zich minder serieus genomen door collega’s of leidinggevenden.
En dan is er nog de digitale wereld, waar toegang tot diensten steeds vaker via touch-screens en apps verloopt. Hoewel 77 procent van de ouderen digitale handelingen verricht, voelt bijna de helft zich onzeker bij online formulieren of e-mail. Meer dan 40 procent zegt bij overheidsinstanties weleens te zijn gediscrimineerd vanwege leeftijd.
Het onzichtbare leeftijdsdiscriminatie
Volgens El País zit de hardnekkigste vorm van leeftijdsdiscriminatie ouderen niet in beleid of arbeidskansen, maar in onze taal. In een artikel over verborgen leeftijdsdiscriminatie en manieren om die te bestrijden, beschrijven deskundigen hoe woorden en toon mensen reduceren tot hun leeftijd. Een vriendelijk bedoeld “abuelito” (opaatje) of “cariño (lieverd) kan in werkelijkheid een vorm van kleinering zijn: goedbedoeld, maar toch denigrerend.
“Het gevaar van zulke taal is dat het ouderen infantiliseert,” zegt socioloog José Luis Fernández. “De spreker plaatst zich onbewust in een positie van superioriteit, terwijl de aangesprokene wordt gereduceerd tot iets kleins, hulpbehoevends of schattigs. “Het klinkt vriendelijk, maar het ontneemt de ander zijn volwassen identiteit.” Daarmee verschuift het beeld van ouderen ongemerkt van volwaardige burgers naar een categorie die vooral zorg nodig heeft.
De gevolgen van herhaalde onderschatting
Die subtiele uitsluiting kruipt onder de huid. Vier op de tien ouderen die met leeftijdsdiscriminatie te maken kregen, zeggen daar psychische gevolgen van te ondervinden: frustratie, stress, of zelfs depressie. “Het is niet alleen dat anderen je minder capabel vinden,” vertelde een vrouw van 62 in een groepsgesprek, “je gaat het zelf geloven.”
Meer dan de helft van de ondervraagden voelt zich “te oud” voor bepaalde activiteiten; een kwart sluit zichzelf uit van sociale situaties omdat ze die “niet meer passend” vindt. Zo wordt leeftijdsdiscriminatie een dubbele gevangenis — van buiten en van binnen.
Initiatieven voor verandering
Toch ontstaan er ook tegenbewegingen. Stichting La Caixa start dit najaar in meer dan zeshonderd centra in Spanje workshops om leeftijdsdiscriminatie te herkennen en te voorkomen. De trainingen moeten mensen bewust maken van hun eigen vooroordelen, maar ook ouderen helpen om hun stem te laten horen.
De Spaanse staatssecretaris voor Sociale Rechten, María Rosa Martínez, benadrukte bij de presentatie dat “langer leven niet genoeg is”. “We moeten waardig ouder kunnen worden,” zei ze, “zonder dat ouderdom synoniem wordt van verlies of onzichtbaarheid.”
Meer dan cijfers
De Barómetro de Edadismo werd uitgevoerd door het onderzoeksbureau Red2Red Consultores in samenwerking met het Spaanse ministerie van Sociale Rechten. Het combineert een representatieve telefonische enquête onder duizend 55-plussers met groepsgesprekken over persoonlijke ervaringen met leeftijdsdiscriminatie. Daarnaast werd het onderzoek begeleid door groepen van deskundigen uit de wetenschap, overheid en maatschappelijke organisaties, die meewerkten aan de vragenlijst en de interpretatie van de resultaten.
De uitkomsten laten zien dat leeftijdsdiscriminatie niet alleen een kwestie is van beleid of kansen, maar ook van beeldvorming. Zolang woorden, beelden en verwachtingen ouderen tot figuranten maken in hun eigen verhaal, blijft de strijd om écht gezien te worden onverminderd actueel.
Verlengen rijbewijs: dit zijn de regels voor 65-plussers in Spanje