Judith Goeree
Meer dan een miljoen nakomelingen van Spanjaarden die tijdens de dictatuur moesten vluchten of in ballingschap belandden, hebben een aanvraag ingediend voor de Spaanse nationaliteit op grond van de Ley de la Memoria Democrática. Nog eens 1,3 miljoen mensen wachten op een afspraak bij een consulaat om hun documenten te overhandigen. De toestroom is zo groot dat het wereldwijde netwerk van Spaanse consulaten zwaar is overbelast.
Wat is de Ley de Memoria Democrática?
De Ley de Memoria Democrática (Wet op de Democratische Herinnering) trad in 2022 in werking en heeft een duidelijke doelstelling: erkenning en herstel voor mensen die slachtoffer zijn geworden van de Spaanse dictatuur en de politieke en sociale repressie die daarmee gepaard ging. De wet erkent niet alleen de historische onrechtvaardigheden, maar biedt ook praktische maatregelen om deze te herstellen.
De wet geeft het recht op de Spaanse nationaliteit aan drie groepen. Ten eerste aan nakomelingen van Spanjaarden die hun nationaliteit verloren doordat zij tijdens de dictatuur moesten vluchten of vervolgd werden om politieke, ideologische, religieuze of seksuele redenen. Ten tweede aan kinderen van Spaanse vrouwen die vóór de grondwet van 1978 hun nationaliteit kwijtraakten doordat zij met een buitenlander trouwden. Tot slot aan de volwassen kinderen van personen die via de Ley de Memoria Histórica (2007) al hun oorspronkelijke nationaliteit terugkregen; zij mogen nu zelf ook een aanvraag indienen.
De aanvraagtermijn liep twee jaar, werd met één jaar verlengd en sloot uiteindelijk op 21 oktober 2025, precies drie jaar na inwerkingtreding van de wet.
Enorme toestroom op Spaanse consulaten
Het uiteindelijke aantal geïnteresseerden, zo’n 2,3 miljoen wereldwijd, overtrof alle verwachtingen. Consulaten zagen in de laatste maanden voor de deadline een ware stormloop. Wie op tijd online een afspraak had aangevraagd, mag zijn dossier nog steeds indienen, ook als het consulaat geen plek meer had vóór de deadline.
Vooral in Zuid-Amerika is de vraag groot. Argentinië is koploper, met alleen al in Buenos Aires ongeveer 645.000 aanvragen. Havana, Mexico-Stad, São Paulo en Miami volgen met elk tienduizenden tot honderdduizenden dossiers.
De helft van de reeds lopende dossiers is inmiddels positief afgehandeld. Minder dan twee procent werd afgewezen. Toch stapelen de dossiers zich op, waardoor sommige aanvragers mogelijk jarenlang zullen moeten wachten voordat hun nationaliteit formeel wordt ingeschreven.
Druk op consulaten en belemmeringen in de uitvoering
Volgens de Algemene Raad voor Spaanse Burgers in het Buitenland. (CGCEE) werken Spaanse consulaten met te weinig personeel, beperkte middelen en vaak in verouderde gebouwen. De extra druk door de wet heeft bovendien gevolgen voor andere consulaire diensten, zoals de inschrijving van in het buitenland geboren kinderen van Spanjaarden.
Het CGCEE pleit voor structurele oplossingen. Zo zouden de meer dan 7.000 burgerlijke standen in Spanje kunnen helpen met het registreren van nieuwe nationaliteiten. Ook wordt extra personeel voorgesteld en de mogelijkheid om bepaalde administratieve taken, zoals digitalisering, of werkzaamheden uitbesteden aan een extern bedrijf.
Groei van de Spaanse diaspora
Door de Ley de Memoria Democrática kan het aantal Spanjaarden in het buitenland stijgen van iets meer dan drie miljoen tot ongeveer vijf miljoen. Dat betekent dat sommige consulaten in de toekomst twee tot drie keer zoveel burgers moeten bedienen. Zij zullen dan niet alleen nationaliteitsverzoeken verwerken, maar ook meer aanvragen krijgen voor paspoorten en burgerlijke aktes.
Naast de personele druk speelt ook de staat van de consulaire gebouwen een rol. Meerdere consulaten kampen met problemen zoals beperkte toegankelijkheid, achterstallig onderhoud en in sommige gevallen zelfs veiligheidsrisico’s. In São Paulo raakte een medewerker gewond toen een deel van het plafond instortte.
Een wet met symbolische én praktische impact
De Ley de Memoria Democrática is meer dan een administratieve regeling. Voor miljoenen families betekent ze de erkenning van een verleden dat generaties lang gekenmerkt werd door verlies en gedwongen vertrek. Door het recht op nationaliteit te herstellen, versterkt Spanje niet alleen de band met zijn diaspora, maar erkent het ook de historische wonden die onder het Franco-regime en in de nasleep daarvan zijn ontstaan.
Voor veel nakomelingen is dit een kans om opnieuw verbinding te maken met het land van hun ouders of grootouders. Voor Spanje is het een middel om recht te doen aan zijn geschiedenis en een inclusiever, democratischer toekomstbeeld te omarmen.
Bijzondere herdenkingsmars bereikt Almería in eerbetoon aan ‘La Desbandá’