De Romeria del Rocio mag vanwege de massale deelname wel dé bedevaart van Spanje worden genoemd. Via drie hoofdroutes reizen jaarlijks broederschappen van heinde en verre naar het zanderige dorp aan de rand van het nationale park El Coto de Doñana (Huelva). Ze hebben één ding gemeenschappelijk: hun devotie voor de Maagd Virgen del Rocio.
Met Pinksteren dragen de alom bewonderde jongens uit Almonte haar uit haar kerk voor een processie langs een uitzinnige en door emoties overmande menigte door El Rocio. Eén van de routes naar El Rocio voert de bedevaartgangers dwars door het Nationale Park Doñana. Wij konden met een broederschap (hermandad) mee en delen deze absoluut unieke ervaring graag met onze lezers.
Proloog
Ritmisch geklap zwelt aan en bezorgt ons een intens kippenvel. Een golf van gejoel, gefluit en gejuich treedt met de verkoelende wind van de zoutmoerassen de broeierige kerk binnen. de mensenmenigte is zo dicht opeengepakt dat bewegen nauwelijks mogelijk is. Er rest niets anders dan mee te deinen, mee te klappen en goed op te letten. Dan verschijnt de oorzaak van het toenemende tumult in de hoofdingang. Het is de vlag van Hermandad Matriz de Almonte, de oudste broederschap die bij dit religieuze spektakel betrokken is.
Achter het inmiddels met jonge jongens volgepakte hek en voor het glanzende, gouden altaar staat ze dan stoïcijns vanaf haar draagbaar op de geëmotioneerde massa neer te kijken: de Heilige Maagd van de Morgendauw, ‘la Virgen del Rocio’. Om haar draait alles wat de menigte in de kerk de afgelopen dagen heeft meegemaakt. Mensen staan huilend voor haar te zingen en bidden. Diepgelovigen zijn er zelfs op hun knieën naar toe geschuiveld en duizenden pelgrims zijn voor haar dagenlang onderweg geweest.
Het dorp El Rocio
Zand, hitte, stof en verandahuizen zijn in het kleine dorp El Rocio in het uiterste westen van Andalusië het hele jaar door aan zichzelf overgeleverd. Op de toeristen na, die de kathedraal komen bewonderen waar de Maagd sinds 1280 haar thuis heeft. Daags voor Pinksteren verandert dit verlaten Western-decor volledig. In een bezige sfeer zijn mensen druk met het bevoorraden van huizen, zetten buitenbars op, vegen veranda’s, schilderen gevels en poetsen het goud in de kerk. Zesduizend mensen die organisatorisch iets met de Romeria del Rocio van doen hebben, wachten op de komst van de eerste bedevaartgangers. Vanuit verschillende richtingen kondigen de rinkelende belletjes van de ezels de eerste broederschappen aan. Al biddend, boetedoend, feestend – of alles tegelijk – bereiken ze dan eindelijk het doel van hun tocht: het dorp El Rocio en haar fameuze Maagd.
‘Ieder zijn eigen beleving’
‘Tijdens de Romeria del Rocio maakt het niet uit wie je bent, wat je doet of waar je vandaan komt, daarom ga ik elk jaar mee’, zegt Paco van de broederschap uit Sanlucar de Barrameda. ‘De sfeer is geweldig, iedereen voelt zich goed, deelt alles met elkaar en dat in een schitterende omgeving’, voegt hij toe, kijkend naar het heuvelachtige landschap dat bestaat uit geelwit duinzand, struiken en dennenbomen. ‘Het menselijke aspect vormt voor mij meer een religie dan de zuivere verering van de Maagd in El Rocio’, antwoordt hij op de vraag naar zijn religieuze achtergrond. ‘iedereen beleeft de tocht naar El Rocio anders, als pure religie, als een korte vakantie of als een paar dagen feesten met vrienden.’
Goed voorbereid
Het feestcomponent van de Romeria del Rocio wordt al snel duidelijk als we in Sanlúcar de Barrameda in de rij staan voor de overtocht van de Guadalquivir, waarachter Doñana begint. Voor ons wordt de achterdeur van een jeep geopend en de bestuurder doet zijn best om de rijen bierblikjes, flessen (fris)drank en twee complete hammen tegen te houden die naar buiten dreigen te vallen.
De wonderlijke rij waarin we staan wordt gevormd door afwisselend huifkarren getrokken door tractoren, decennia oude Landrovers met vreemde constructies op het dak om in te slapen en jeeps met aanhangwagens volgestouwd met meubilair, want er moet natuurlijk ergens aan gezeten worden tijdens de lunch. Ons wachten wordt beloond en na een paar uur varen we, uitgezwaaid door een paar honderd mensen, de turkooizen rivier over in de richting van het nationale park dat begint aan de andere oever.
Romeria del Rocio door Doñana
Op het oogverblindend witte strandje aan de overzijde hangt een opgewonden ‘we-gaan- op-schoolkamp’ sfeer. Negen broederschappen met in totaal ongeveer 12.000 personen zullen drie dagen lang de rust in het beschermde natuurgebied verstoren. Via de andere twee routes vanuit Sevilla en Huelva reizen nog eens 96 broederschappen vanuit heel Spanje en zelfs daarbuiten richting El Rocio.
Nauwelijks onderweg worden we al uitgenodigd voor een vroege borrel door een groepje Spanjaarden langs de kant van het zandpad. Rap worden onze plastic glaasjes gevuld met hét drankje van de Romeria: manzanilla, de licht gezouten sherry die in Cadiz wordt geproduceerd. ‘De manzanilla-producenten uit de omgeving sponsoren allemaal wel een broederschap’, legt Paco uit. Hij deelt zijn jarenlange Romeria- ervaring graag met ons en samen met zijn groepje observeren we verbaasd de langsrijdende creaties. Aan een passerende jeep hangt een vrouw in flamenco-jurk. Uit haar glaasje klotst manzanilla. De chauffeur van een tractor geeft ons zijn visitekaartje. We kunnen hem bellen als we vast komen te zitten in het rulle zand, iets dat we meerdere malen zullen zien en ook zelf meemaken.
Wonderlijk schouwspel
Langs de route zien we mensen in klederdracht op paarden en koetsjes getrokken door ezels. Huifkarren zijn getransformeerd tot cafés waar mensen in staan te zingen en dansen. Ossen laten zich door oude mannetjes begeleiden. Andere mannen schenken al rijdend op hun paard elkaars glas vol. Een auto passeert en de laadbak is gevuld met zingende vrouwen in fleurige jurken. Even verderop zien we een man die van dronkenschap bijna van zijn ezel stort. Dit alles tegen het decor van een onwerkelijk mooi duinlandschap onder een knalblauwe lucht. De ruisende wind, het olé- geroep en sevillanas als achtergrondmuziek vervolmaken dit wonderlijke schouwspel.
Bijzondere route
Tot enkele bedevaartgangers lijkt het jammer genoeg niet door te dringen dat ze dwars door een van alle kanten bedreigd beschermd natuurgebied trekken, waar jaarlijks miljoenen trekvogels langs komen of neerstrijken om zich voort te planten. Overal in het zand liggen lege glazen en ander afval. Milieugroepen proberen al decennialang om Doñana voor de tienduizenden pelgrims te sluiten, maar een traditie die bijna vijfhonderd jaar teruggaat, is moeilijk te stoppen.
Van lunch naar avondmis
Ook al bevinden de honderden Spanjaarden zich in ongerepte natuur, er zal geluncht worden, en hoe! Pelgrims binden hun paarden en ezels aan bomen, toveren meterslange tafels tevoorschijn, en zetten complete keukenblokken in elkaar. Gamba’s doen, achtervolgd door de flessen sherry en wijn, de ronde en iedere groep heeft zijn eigen muzikanten meegenomen. Mensen lachen, zingen, klappen, praten en dansen. Dolores uit Madrid geeft ons een paar gamba’s en regelt een nieuw drankje. Terwijl een tijdje later de hele groep sevillanas zingt en klapt, nadert een koppel te paard de kring en het meisje start vanaf haar paard een indrukwekkende solo. Het olé-geroep wakkert aan en wordt begeleid door het geklik van castagnetten. Het pure Andalusië? ‘ja, dit voert voor mij meer de boventoon dan religie. Hoewel ik, in tegenstelling tot het merendeel van de mensen hier, wel naar alle missen ga’, zegt Dolores.
Religie in het kamp
In het kamp voor de nacht wonen we twee missen bij. De praalwagen met sinpecado vormt nu een geïmproviseerd altaar. Op alles wat maar als stoel kan dienen, bidden de leden mee. Twee kleine jongetjes begeleiden de mis met plechtige fluitmuziek op het bezwerend ritme van een trommel. In de verte klinkt geroezemoes van andere broederschappen en gehinnik van paarden.
De mis van een andere broederschap in het kampement gaat subtiel over van geprevelde gebeden in emotioneel ingezette coupletten van de speciale sevillanas die iedereen tijdens de Romeria voortdurend zingt. De teksten handelen onveranderlijk over de Maagd, de zoutmoerassen, vissers, boeren, el camino (de route), ezels, karren en El Rocio. Ook hier komt het feestgevoel langzaam weer de hoek om kijken. Men vult enthousiast elkaars glazen, geven sigaretten door en er wordt hartelijk gelachen. Af en toe valt het stil en zet een schorre vrouwenstem opnieuw een couplet in. Handengeklap, tamboerijn en trommel zorgen nu voor het ritme.
De broederschappen nemen meestal drie dagen en twee nachten de tijd om Doñana te doorkruizen. Bedevaartgangers die de volledige Romeria willen meemaken, blijven tot tweede Pinksterdag in El Rocio en keren dan via dezelfde tocht door Doñana weer terug naar huis.
Ondertussen in El Rocio
In het dorp heerst een opgewonden sfeer die toeneemt naarmate de vroege ochtend van Pinkstermaandag nadert. Het is een komen en gaan van toeristen, bedevaartgangers en dagjesmensen in de kerk. De Heilige Maagd waar alles om draait, wordt continue aanbeden, bewonderd en toegezongen. Het straatbeeld biedt een bonte aanblik. Talloze kleuren-, stippen, strepen-, stoffen en bloemencombinaties vormen evenzoveel verschillende modellen flamencojurken. De stoffige straten leiden ons langs een groot aantal broederschaphuizen met elk hun eigen feest. Aan de geïmproviseerde bar op het centrale plein hangen ruiters samen met hun paarden. En alsof ze tijdens hun reis hier naar toe nog niet genoeg kilometers hebben getoerd, rijden mensen de hele dag rondjes in rinkelende koetsjes of showen trots zittend op hun paarden hun traditionele kledij.
Mis voor het hoogtepunt van de Romeria del Rocio
Pinksterdag in El Rocio begint met een officiële mis bijgewoond door alle gelovigen, waarna iedereen weer zijn eigen gang gaat. Diezelfde avond wordt op Plaza de Doñana een gebed gehouden waar alle broederschappen – dus duizenden mensen – voltallig aan deelnemen. Het is een pakkend gebeuren en in het hele dorp klinken door luidsprekers monotone stemmen die ‘salves’ en ‘Ave Marías’ opdreunen. Na de mis lopen de broederschappen in lange rijen met gekleurde fakkels één voor één naar de kathedraal. Daar zullen ze, en wij ook, uren wachten tot het moment waarop de jongens van Almonte hun Heilige Maagd bevrijden met de ‘salto de la reja’. Daarna kan ze aan haar processie langs alle broederschappen beginnen. 
‘El Salto de la reja’
Om drie uur ’s nachts wordt ons geduld en dat van de honderdduizenden aanwezigen eindelijk beloond. Zodra het gejoel met de komst van de vlag in de kerk aanzwelt, begint de kluwen mannen voor in de kerk aan elkaar te duwen en te trekken en richting de Maagd te klimmen. Het gaat er ruig aan toe. Het publiek wordt steeds doller, de chaos wordt groter en het geklap wordt feller. Zintuigen schieten te kort om dit waanzinnige schouwspel goed door te laten dringen. De eerste jongen die de Maagd bereikt, strikt een zwart lintje om haar draagbaar en is daarmee verzekerd van eeuwige roem in zijn dorp. In de kerk raken mensen overmand door emoties tot flauwvallen aan toe.
De processie
Ondertussen beweegt het beeld van de Maagd hortend en stotend richting de uitgang. Gevaarlijk hellend door geduw en getrek van vele geestdriftige handen begint zij aan haar tocht richting honderdduizenden mensen die buiten ademloos op haar staan te wachten. Ook buiten wil iedereen de zwalkende Maagd aanraken of zelfs even dragen. Voor het laatste is echter wel heel veel elleboogwerk nodig. Traag begint ze dan aan haar ronde langs de broederschappen die haar de hele nacht zullen toezingen en die tot ver in de ochtend zal duren.
De volgende dag rond het middaguur begint iedereen langzaam zijn spullen te pakken voor de terugtocht. Over enkele dagen is El Rocio weer een stoffig en verlaten moerasdorp, zijn de tonnen afval verwijderd uit het nationale park en kunnen de vogels in Doñana weer rustig hun gang gaan. De onwezenlijke, indrukwekkende en feestelijke sfeer van deze romeria vergezelt ons nog lange tijd. En in ons hoofd galmen nog dagenlang de ritmes van de sevillanas en de gezongen melodieën na.