Spanje vergrijst al jaren en de veroudering van de bevolking zal voorlopig niet stoppen. Om de huidige verhouding werknemers – gepensioneerden in stand te houden, zijn tegen 2053 bijna 25 miljoen migranten nodig, schat de Spaanse Centrale Bank. Want wie zijn hele leven heeft gespaard voor een pensioen, wil dat wel uitgekeerd krijgen als de tijd daar is.
Miljoenen babyboomers die momenteel werken en bijdragen aan de nationale schatkist zullen de komende decennia met pensioen gaan. De generatie die hen zal vervangen op de arbeidsmarkt is veel kleiner in omvang, maar zal wel alle sociale premies moeten betalen om de pensioenen van de generaties die hen voor gingen te betalen.
Drastische veranderingen nodig
Volgens de laatste prognoses van het Spaanse Nationaal Instituut voor Statistiek (INE) zal de verhouding van werkenden ten opzichte van gepensioneerden dalen van 3,8 per gepensioneerde naar 2,1 werkenden per gepensioneerde in 2053. Het lijkt een utopie om de huidige verhouding van bijna vier op één te handhaven, zo stelt de Bank van Spanje. Die schat dat er zo over 30 jaar 24,7 miljoen meer migranten in de werkende leeftijd nodig zijn dan nu wordt verwacht. Maar zoveel nieuwe inwoners in een kleine 30 jaar tijd lijkt onmogelijk. Per jaar zouden dan 1,3 miljoen migranten netto (dus met de vertrekkende personen meegerekend) het land binnen moeten komen.
Migratie als gedeeltelijke oplossing
De uitdaging om jaarlijks netto 1,3 miljoen migranten naar Spanje te halen lijkt bijna onmogelijk. Dat aantal overstijgt ver de historische migratiecijfers. Ter vergelijking, tussen 2002 en 2022 bedroeg het netto aantal nieuwkomers vijf miljoen, vijf keer minder dan wat nodig zou zijn. In 2023 ontving Spanje 536.852 migranten zonder papieren, dat was 82% meer dan in 2022. De Bank van Spanje voorspelt dat zelfs een significante toename van de migratie niet voldoende zal zijn om de arbeidsmarkt in evenwicht te brengen of de vergrijzing tegen te gaan.
Toekomstige arbeidsmarkt en pensioenstelsel
De vergrijzing zal ook de arbeidsmarkt beïnvloeden. Migratie kan helpen de effecten hiervan te beperken, maar is geen wondermiddel. Veel migranten missen de kwalificaties voor banen in sectoren die juist zullen groeien, zoals digitale en duurzame transformatie. Zonder ingrijpende veranderingen in migratiestromen lijkt het onwaarschijnlijk dat deze alleen de toekomstige mismatch tussen vraag en aanbod op de Spaanse arbeidsmarkt zullen oplossen. Dit wijst op een toekomst waarin het publieke pensioensysteem onvermijdelijk met minder werknemers moet worden ondersteund.
Paradox
Terwijl bedrijven in tal van sectoren in Spanje momenteel moeite hebben met het vervullen van vacatures bevinden zich naar schatting van het wetgevend initiatief (ILP) ‘Regularización Ya op dit moment 500.000 migranten in een onregelmatige administratieve situatie. Deze situatie maakt hen onzichtbaar en ontneemt hen de toegang tot fundamentele rechten, terwijl ze tegelijkertijd niet legaal kunnen werken terwijl hun kinderen wel in Spanje opgroeien. Maar ook zij bereiken op een dag de pensioengerechtigde leeftijd, en wat dan? Wie gaat er dan voor ze zorgen. Of moeten ze dan terugkeren naar hun land van herkomst waar ze niemand meer hebben, want hun kinderen en kleinkinderen zijn in Spanje?
Massale regularisatie
Een mogelijke massale regularisatie kan een oplossing bieden. De procedure op initiatief van Regularización Ya daartoe is recentelijk goedgekeurd in het Spaanse parlement, na twee jaar werk en met groot maatschappelijk draagvlak van 900 organisaties die zich hebben aangesloten en de handtekening van 700.000 Spaanse burgers. Alle partijen behalve Vox stemden voor. De regering vertrouwt erop dat de regularisatie van illegale migranten de werkgelegenheid en de inkomsten zal vergroten. De procedure kan alleen nog maanden zoniet jaren in beslag nemen. Ondertussen heeft de EU juist recent op 10 april het Migratiepact goedgekeurd dat tot doel heeft om de migratiestromen juist in te dammen.
Illegale werknemers
Van alle niet regulier in Spanje verblijvende migranten, zijn er velen wel aan het werk. Alleen komen zij slechts in aanmerking voor ‘zwarte’ banen en vallen zij vaak ten prooi aan uitbuiting. De organisatie porCausa legt zich toe op onderzoeksjournalistiek op het gebied van immigratie. Uit hun cijfers blijkt dat de meerderheid van de mensen met een illegale immigratiestatus in Spanje niet uit Afrika komt, maar uit Latijns-Amerika. De meerderheid van die groep bestaat uit vrouwen, jongeren en kinderen. De meeste werken zwart in de ouderenzorgsector. Deze groep zou het meest profiteren van een eventuele massale regulatie. Van alle buitenlanders zonder papieren in Spanje is slechts 11% Afrikaans volgens dezelfde organisatie. De meerderheid van de volwassenen uit deze groep is werkzaam in thuisactiviteiten (27% van de informele werkgelegenheid) en horeca (24%), gevolgd door de productiesector, gezondheidszorg en sociale diensten.
Geschoold en ongeschoold werk
Terwijl Spanje talent en gekwalificeerde mensen probeert aan te trekken, heeft het ook een enorme behoefte aan ongeschoolde arbeid. In bijvoorbeeld de landbouw bestaat een groot tekort aan arbeidskrachten. Spanjaarden willen over het algemeen niet in die sector werken. Daarnaast heeft de dienstensector en met name de horeca mensen nodig en nu ook in toenemende mate, sinds het herstel na de pandemie, weer in de bouw.
Bijdrage aan schatkist
Terwijl veel mensen bang zijn dat arbeidsmigranten iets van ze komen afnemen, berekende PorCausa dat regularisatie een fiscale bijdrage betekent van 3.250 euro per jaar per arbeidsmigrant. Opgeteld zou het gaan om een cumulatief nettobedrag per jaar van tussen de 790 en 950 miljoen euro. Migranten zouden na regularisatie sociale premies en belasting betalen en dus ook pensioen opbouwen. Dat betekent dat de belastinggrondslag voor de hele Spaanse gemeenschap toeneemt.
Eerdere massa regularisaties
Voor de mensen die nu illegaal in Spanje verblijven of zelfs werkzaam zijn biedt het initiatief van Regularización Ya hoop. Al kan het proces nog lange tijd in beslag nemen, het verleden toont aan dat er mogelijkheden zijn. Spanje heeft al negen regularisaties van buitenlanders uitgevoerd , vijf gepromoot door de Partido Popular en vier door de PSOE, de laatste in 2005.
Twijfels
Twijfels zijn er ook. Want hoeveel mensen bevinden zich werkelijk in een irreguliere situatie in Spanje? Het tellen van ‘onzichtbare’ mensen is lastig. En hoe groot is het risico op een aanzuigend effect, zoals Vox betoogt? Wanneer zal de regularisatie in werking treden? Geldt die dan ook voor alle migranten die nu het land binnen komen? Op dit moment ontbreken antwoorden op deze vragen ook bij de betreffende ministeries van Arbeid en die van Sociale Zekerheid en Migratie.
Lees ook: Forse toename illegale migranten in Spanje in eerste kwartaal van dit jaar