Else Beekman
Net als in Nederland is ook niet iedereen in Spanje blij met de opmars van de wolf. Alleen zet nu de uitbraak van de Afrikaanse varkenspest onder wilde zwijnen in Catalonië milieudeskundigen en beleidsmakers aan het denken. Een opmerkelijke en natuurlijke oplossing waarmee ze komen is het herstellen van de wolvenpopulatie in de betreffende gebieden. Want wolven blijken niet alleen jagers, maar ook beschermers van de volksgezondheid.
In slechts twee jaar is de populatie wilde zwijnen in Spanje gestegen van een half miljoen naar maar liefst 2,4 miljoen dieren. Een van de risico’s van die explosieve groei is dus een snellere verspreiding van ziektes zoals de Afrikaanse varkenspest. Deze vormt nu een ernstige bedreiging voor de Catalaanse varkenshouderij, een sector die van groot economisch belang is voor de regio.
Onderzoeker Rocío Tarjuelo van het Museo Nacional de Ciencias Naturales stelt dat behalve het gebrek aan roofdieren, ook de verstedelijking en afvalproductie een rol in de zwijnengroei speelt. Zwijnen trekken massaal richting steden, waar voedselresten hen aantrekken. “Ze eten alles, van kattenvoer tot afval,” zegt ze.
Volgens bionoom Isabel Salado, verbonden aan de Estación Biológica de Doñana, is het gebrek aan grote roofdieren zoals de wolf een belangrijke oorzaak van de ecologische disbalans. “Zonder de wolf heeft het zwijn vrij spel,” legt ze uit. “Ze planten zich razendsnel voort en raken steeds vaker besmet.”
Varkenspest in Catalonië
Eind november werd in Catalonië bij wilde zwijnen in het gebied van Cerdanyola del Vallès bij Barcelona een uitbraak van Afrikaanse varkenspest vastgesteld bij wilde zwijnen in het gebied. Op dit moment geldt de situatie volgens de autoriteiten als ‘onder controle’ binnen een afgebakende zone, zonder geregistreerde besmettingen in commerciële varkensbedrijven. Inmiddels zijn 13 wilde zwijnen positief getest op varkenspest en in het betreffende gebied troffen autoriteiten circa honderd dode zwijnen aan, waarvan het merendeel negatief bleek.
Sindsdien worden boerderijen binnen de veiligheids‑ en toezichtsgebieden intensief geïnspecteerd en bemonsterd met tot nu toe geen positieve testresultaten. Volgens de sector kan deze ene lokale wildlife-uitbraak wel grote economische gevolgen hebben voor de Spaanse varkensexport. Sommige landen hebben hun import van varkensvlees uit Catalonië al gestaakt.
Wolven herkennen zieke dieren
De voorstanders van de wolf als sleutel tegen de varkenspest wijzen op de eigenschap van wolven dat ze zieke of zwakke dieren herkennen en die als eerste bejagen omdat daarbij de kans op succes groter is. “Dat maakt de wolf tot een soort natuurlijke filter,” aldus Salado. “Door zieke zwijnen uit te schakelen, helpt hij onbewust mee om de verspreiding van ziektes zoals de varkenspest in te dammen.”
Dit nooit doen als je een wolf ziet in Spanje
Onderzoeker Rocío Tarjuelo beaamt dat. Zij pleit voor een beter doordacht beheer: “We moeten niet zomaar wolven uitzetten, maar wel erkennen dat ze een essentiële rol spelen in gezonde ecosystemen.”
Terughoudende groei van de roedel
Toch is de opmars van de wolf in Spanje beperkt. In tien jaar tijd is het aantal roedels slechts licht gestegen, van 297 naar 333. In regio’s als Catalonië is de wolf een eeuw afwezig geweest, maar recent werd er een roedel met welpjes gespot. De terugkeer van de wolf in deze regio, die grenst aan Frankrijk, kan een cruciale schakel zijn voor genetische uitwisseling tussen wolfsoorten.
Want precies in die genetische diversiteit zit het probleem: de Spaanse wolvenpopulatie is relatief klein en vertoont veel inteelt. Nieuwe genetische invloeden zijn dringend nodig, maar blijven uit zolang de populatie geografisch beperkt blijft.
Politiek beladen dossier
Al kan de wolf een positieve rol innemen bij het voorkomen van varkenspestuitbraken, toch blijft de toekomst van dit roofdier in Spanje een beladen onderwerp. De veeteeltsector ziet in het belang van hun kuddes de wolven liever helemaal verdwijnen. Nadat de wolf in 2021 een beschermde status kreeg in Spanje, is deze vier jaar later alweer ingetrokken. Verschillende autonome regio’s doden nu weer wolven, terwijl wetenschappers juist wijzen op de kwetsbaarheid van de soort en de voordelen ervan voor een gezond ecosysteem.
“Wolven worden politiek gebruikt,” zegt Salado. “Maar hun populatie is verre van stabiel. Ze planten zich niet makkelijk voort en hebben grote leefgebieden nodig.”
Beide onderzoekers benadrukken dat het herstel van natuurlijke ecosystemen – met ruimte voor roofdieren als de wolf – cruciaal is. Niet alleen om de varkenspest te beheersen, maar ook om andere ecologische problemen in toom te houden.
Herintroductie van de wolf in natuurgebieden stuit op verzet in Spanje