Die zorgen worden gedeeld door miljoenen mensen in de eurozone die rekening houden met een reeks agressieve renteverhogingen door de Europese Centrale Bank als reactie op de ongebreidelde inflatie. Een steeds groter deel van hun budget wordt namelijk al opgeslokt door de hogere energie- en voedselprijzen.
Het beheersen van de resulterende ontevredenheid is een dringende taak voor politieke leiders – en een mogelijke dealbreaker voor degenen die volgend jaar worden geconfronteerd met verkiezingen, zoals Pedro Sánchez, de socialistische premier van Spanje. Zijn regering zet banken al onder druk om hulp te bieden.
Levendige herinneringen aan traumatische crisis
In Spanje zijn de angsten deels gevoed door de relatief verse herinneringen aan de traumatische crisis die begon na het barsten van de vastgoedzeepbel eind 2007. Honderdduizenden huisuitzettingen, een instorting van de financiële sector en een vernietiging van het vertrouwen in banken waren het gevolg.
Driekwart heeft variabele hypotheek
Volgens de Spaanse Bank heeft ongeveer driekwart van de hypotheekhouders in Spanje een contract met variabele rente. Dat contract wordt meestal afgesloten voor de duur van de lening. Het aandeel hypotheken met flexibele rente is even hoog in buurland Portugal, maar veel lager in Frankrijk en Duitsland, waar contracten met vaste rente de norm zijn.
Euribor
Hoewel de ECB haar basisrente dit jaar al met 2 procentpunt heeft verhoogd – en naar verwachting medio december de leenkosten met nog eens 0,5 procentpunt zal verhogen – is het effect op Spaanse huiseigenaren niet direct merkbaar. De meeste variabele hypotheken zijn gekoppeld aan de 12-maands Euribor. Dat is een interbancaire rente die een weerspiegeling vormt van waar de markten denken dat de ECB-rentes heen gaan. Plus een marge op basis van de omstandigheden van de kredietnemer. Maar leningbetalingen worden over het algemeen maar één keer per jaar aangepast.
Bekijk ook: Stijging Euribor zet 16% van de gezinnen met hypotheken onder druk
Het ergste komt nog, zeggen experts in de Spaanse woningmarkt. De grootste schokken krijgen degenen te verwerken van wie de laatste aanpassing tegen het einde van 2021 was. Toen was de Euribor -0,5%. Eind oktober sloot de Euribor op 2,6 procent, omdat de markten inschatten dat de ECB de rente zal blijven verhogen vanaf het huidige niveau van 1,5 procent. Het gevolg daarvan is dat de hypotheekbetalingen de komende weken met ruim € 200 per maand stijgen van €636 naar €850 voor een huishouden met een gemiddelde hypotheek van €145.000, een resterende looptijd van 20 jaar en een standaard tarief van Euribor plus 1 procent.
De Bank van Spanje gaf vorige maand aan dat een stijging van de rente met 3 procentpunt het aantal gestreste huishoudens – die meer dan 40 procent van hun inkomen besteden aan schuldbetalingen – met 400.000 zou doen stijgen tot één op de zeven.
Het Spaanse ministerie van Economische Zaken is met de banken in gesprek over hoe de impact van hogere tarieven kan worden verminderd. Een voorstel wordt “in de komende weken” verwacht, aldus een ambtenaar van het ministerie. Banken willen beperkingen op wie in aanmerking komt.
Manuel Pardos, voorzitter van consumentenbelangengroep ADICAE waarschuwde dat de criteria voor verlichting in het verleden zo streng waren dat ze “de leners verplichtten om vrijwel berooid te zijn”.
Banken van hun kant dringen aan op het tijdelijk volledig uit te stellen van rentebetalingen en deze op te tellen bj het verschuldigde bedrag aan het einde van de lening. Een andere optie zou het verlengen van de looptijd van hypotheken zijn om zo de maandelijkse lasten te verminderen. ADICAE berekent echter dat het verlengen van de gemiddelde Spaanse hypotheek met vijf jaar €6.700 zou toevoegen aan de totale rentekosten.
Minister en tevens vice-premier van Spanje, Yolanda Díaz, zei vorige maand dat de banken onvoldoende boden gezien de enorme kwartaalwinsten die ze allemaal rapporteerden. Ook wees ze erop dat deze crisis niet alleen de meest kwetsbaren raakt, maar ook de middenklasse.
De Bank van Spanje schat dat van slechts 3,9% van alle consumentenschulden er een “redelijke twijfel” bestaat of die ooit volledig worden terugbetaald. Dat percentage ligt ver verwijderd van de piek van 13,6% in 2013. Hoe groot de financiële problemen ook zijn, mensen stoppen vaak als laatste met het betalen van woningleningen.