In het Zuid-Spaanse Antequera zijn de best bewaard gebleven overblijfselen van het Bronzen Tijdperk in heel Europa te zien. Dolmens zijn prehistorische grafmonumenten gemaakt van grote verticale rotsblokken met daarop andere grote stenen die als dak fungeren.
Het Spaanse woord ‘dólmen’ staat voor dolmen en is een megalithisch grafmonument. Oorspronkelijk is dolmen Bretons voor tafel. De dolmens van Antequera, Menga, Viera en El Romeral zijn megalithische constructies van ruim vierduizend jaar oud.
Collectie reusachtige graven
Ondanks hun lange bestaan zijn de grafmonumenten grotendeels intact gebleven. Hierdoor kunnen wij ze nog steeds bewonderen en ons vergapen aan reusachtige rotsblokken, waarmee onze verre voorouders, slechts geholpen door spierkracht, vee, houten planken en boomstammen, collectieve graven bouwden voor hun beter bedeelden.
Op de vlakte van Antequera vormen deze dolmens het bewijs van het bestaan van een prehistorische beschaving. Een enkeling noemt de dolmen van Menga ook wel de Sixtijnse Kapel van de oudheid.
Hunnebedden en Stonehenge
In Europa zijn meerdere versies van dit type collectieve graven te vinden zoals onze eigen Hunebedden en Stonehenge in Engeland. Deze duiden op een sociaal gelaagde samenleving, waarin de stamhoofden en hun families luxer begraafplaatsen kregen dan anderen. In de dolmens van Antequera zijn tot op heden geen menselijke resten aangetroffen, maar men gaat er vanuit dat deze ooit zijn geroofd of inmiddels volledig zijn vergaan.
De dolmen van Menga is beroemd sinds de tweede helft van de 17e eeuw. In 1847 publiceerde de gemeentearchitect van Málaga, Rafael Mitjana, een kort onderzoek over de toen al beroemde Cueva de Menga (grot van Menga). Hij kwalificeerde de tempel als Keltisch. Het is inmiddels duidelijk dat hij zich vergistte.
Nadat deze dolmen weer uit het zicht was verdwenen ontdekten de gebroeders Viera, in 1903 vlakbij hun boerderij de eerste dolmen die naar hun werd vernoemd. Twee jaar later ontdekten ze de dolmen van Menga. Het duurde tot 1905 totdat de andere dolmens werden ontdekt. In 1941 begonnen de eerste restauratiewerkzaamheden.
Dolmen de Menga
dolmen de menga
De dolmen van Menga is de oudste van de drie en stamt uit het begin van het Bronzen Tijdperk (rond 2.500 voor Christus). Een kleine heuvel herbergt een grote, monumentale en ovaal gevormde grafkamer. Vanaf de ingang ziet de dolmen eruit als een lange, overdekte galerij. De grafkamer wordt gevormd door zeven grote vierkante blokken steen die worden overdekt door een enorme rots van 180.000 kilo (42 vierkante meter groot!).
Het is onvoorstelbaar dat mensen zonder technische hulpmiddelen in staat zijn geweest dit reusachtige stuk kalksteen in beweging te krijgen, laat staan om het dwars over de andere blokken te leggen. Ter ondersteuning van de dakstenen staan er drie grote pilaren in het vierkante deel achterin. In het grafgedeelte bevindt zich ook een put van ruim zes meter diep. Wat die precies voor een functie had op juist die plek, is tot op heden niet bekend.
Inscripties en zeester
De dolmen van Menga is de enige waar inscripties zijn gevonden. Op de eerste steen links achter het toegangshek staan enkele antropomorfische figuren. Hiertussen is ook duidelijk een fossiel van een zeester te herkennen. Deze lijkt te zijn verdwaald, maar tweehonderd miljoen jaar geleden lag het zuiden van Spanje nog onder water. Pas Twintigduizend jaar geleden kwam door een botsing van tectonische platen de bodem omhoog.
Dolmen de Viera
dolmen de viera
Vlak naast de dolmen van Menga ligt onder een andere heuvel de dolmen van Viera die volgens huidige informatie ongeveer vierduizend jaar oud is. De dolmen van Viera heeft een lange, smalle gang die naar de vierkante grafkamer helemaal aan het eind leidt. Een vierkante opening die uit een grote rots is gehakt fungeert als toegang. De gang is nog origineel, in tegenstelling tot het ‘dak’. Hier zijn slechts nog vier van de zeven stukken steen die er oorspronkelijk waren, bewaard gebleven.
In de gangstenen zitten grote, ronde gaten die elk precies een diameter van vijf centimeter hebben en een diepte van tien centimeter. Het is zeer waarschijnlijk dat deze er altijd al geweest moeten zijn, maar over het waarom, tasten de onderzoekers nog in het duister.
Dolmen El Romeral
Een kilometer verderop representeert de dolmen van Romeral een veel modernere constructie die stamt uit het einde van het bronzen Tijdperk (omstreeks 1.800 voor Christus). Het gaat hier om een dolmen van het type ’tholos’, wat koepel betekent. Een lange, smalle gang leidt naar twee achter elkaar gelegen, ronde grafkamers die van elkaar gescheiden zijn door een nauw gangetje. De muren zijn gemaakt met kleine stenen en de grafkamers zijn allebei bedekt met een enorme platte steen.
De voorste grafkamer is bijna twee keer zo groot als de achterste. In de tweede grafkamer werd een deel van het oorspronkelijke altaar gevonden. Er omheen lagen voorwerpen die deel uitgemaakt moeten hebben van een uitzet. Deze dolmen is eveneens ontdekt door de gebroeders Viera (in 1905), die het bouwwerk de naam gaven van een landhuis vlakbij de vindplaats.
Techniek en constructie
Het mysterie over de constructie van de dolmens is nog steeds niet opgelost. Dat de bouwers van de dolmens gebruik maakten van voor die tijd zeer geavanceerde technieken, is duidelijk. Wetenschappers nemen op basis van de bevindingen tot nu toe aan dat er gebruik werd gemaakt van enorme blokken kalksteen uit de groeve van het dichtbij gelegen gebergten, waaronder El Torcal.
Houten wiggen werden in gaten tussen de rotsen gestoken. Deze wiggen werden nat gehouden om het kalksteen los te weken. Eenmaal gescheiden van het gebergte werden de rotsblokken bewerkt en in hun uiteindelijke vorm gehouwen. Voor het vervoer van de blokken werd een combinatie van stevig touw, grote boomstammen en planken gebruikt.
Op de plaats van de toekomstige dolmen aangekomen, waren grote gaten in de grond uitgegraven. Hier zou de dolmen in verticale positie in terecht moeten komen. Met een wig en heel veel spierkracht werd de nog liggende rots van de grond opgelicht. De daardoor ontstane ruimte werd opgevuld om vervolgens de rots weer een stukje verder rechtop te zetten. Uiteindelijk gleed de rots dan in het gat.
Aan de andere kant werd het gevaarte door een groep mannen met behulp van touw rechtop gehouden en de ruimte in de bodem om de rots heen opgevuld met aarde, om de rots te verankeren. Het plaatsen van de blokken voor het ‘dak’ was iets ingewikkelder. De ruimte rondom de staande blokken werd met behulp van een constructie met planken en boomstammen gevuld met aarde en zo kon het ‘dakblok’, stapje voor stapje omhoog worden gebracht, waarna de ruimte eronder weer werd leeggemaakt.
Oorsprong
Nog steeds is er veel te weinig bekend over de dolmens en hun oorsprong. Gebaseerd op de bestaande kennis over de beschaving in het Bronzen Tijdperk, lijkt het praktisch onmogelijk dat de dolmens toen zijn gebouwd zonder hulpmiddelen als het wiel of hijskranen. De eerder beschreven bouwtechniek is de meest gehanteerde verklaring van hoe de dolmens in elkaar zouden zijn gezet.
Theorie over de ligging
De ligging van de drie dolmens ten opzichte van elkaar inspireert tot hypotheses als dat de dolmens, net als de piramides in Egypte, zijn gebouwd volgens de stand van sterren of in de richting waar de zon opkomt. Bovendien zouden ze oorspronkelijk alledrie de vorm van piramides hebben gehad. Door erosie is daarvan echter niets meer te zien.
Een andere hypothese stelt dat de dolmens, samen met nog twee onontdekte exemplaren, geplaatst zijn volgens het sterrenbeeld Orion. Menga lijkt georiënteerd te zijn op de zonnestilstand van de zomer, net zoals bij Stonehenge het geval is. Een vraag die in meerdere studies blijft terugkeren is wel waarom mensen destijds zichzelf zouden hebben vermoeid met het bouwen van een graf op een vrijwel onbewoonde plek met behulp van onhanteerbaar zware stenen?
Onze voorouders in het Bronzen Tijdperk
De bouwers van de drie dolmens behoorden tot de eerste bewoners van de nederzettingen in vruchtbare vlakte van Antequera. Archeologen lokaliseren de oudste en meest bekende nederzetting bij de heuvel Marimacho, dichtbij Menga en Viera en zou bewoond zijn gebleven tot tussen 2.300 en 1.800 voor Christus. De samenleving was agrarisch. In deze periode, het begin van het Bronzen Tijdperk, werd al op kleine schaal gebruik gemaakt van metalen. Eerst van koper en later brons. Brons is koper dat is gelegerd met tin.
Het Iberische Schiereiland was in die tijd belangrijk voor volkeren uit het oostelijk deel van het Middellandse Zeegebied vanwege de overvloedige aanwezigheid van koper en tin. Deze materialen werden vooral in Huelva en Almería gevonden. De eerste koperen producten waren kleine messen, priemen, naalden en pijlen. De samenleving werd, vergeleken met de periode ervoor steeds hiërarchischer. De aanwezigheid van de metalen en de kennis deze te bewerken, bracht zowel sociale als economische veranderingen aan in de manier van leven, die ook in spiritueel en religieus opzicht veranderde.
De cultus rond de dood werd belangrijker. Om hun overledenen te begraven en te eren werd besloten tot het oprichten van deze monumentale constructies.
Praktisch
De dolmens van Antequera zijn tot 15 september geopend van dinsdag tot en met zaterdag van 9.00 tot 15.00 uur. Daarna van 19.00 tot 18.00. Op zondagen geopend van 9.00 tot 15.00 uur. Gesloten op alle maandagen, 1 januari, 1 mei en 25 december. Bezoek is gratis voor alle inwoners van de Europese Unie. De rest betaalt 1,50 euro. Klik hier voor meer informatie.
Lees ook: Indianenrots bij Antequera herbergt prehistorische schat