Het idyllische beeld van Spaanse stranden met warme zandstranden en verkoelend zeewater staat onder druk door de toenemende invloed van klimaatverandering. Enerzijds bedreigt de ’tropicalisering’ van de Middellandse Zee de biodiversiteit zowel in zee als op land en verandert de zomers aan de kust drastisch. De zeespiegelstijging vormt een andere dreiging.
We schreven eerder al over een rapport waarin de Spaanse kustautoriteit alarm slaat over hoe de zee specifieke delen van de kust van Málaga opeet. Door de stijging van het zeeniveau voorziet men daarom tegen 2070 al ernstige gevolgen voor deze dichtbevolkte Zuid-Spaanse kust. De Balearen, waar de eilanden Mallorca, Ibiza en Menorca deel van uitmaken, blijken onderhevig aan eenzelfde ernstige dreiging.
Volgens dit onderzoek dat eind vorig jaar werd gepubliceerd in Environmental Research Letters stijgt het niveau van de Middellandse Zee drie keer zo snel dan voorspeld is door het klimaatpanel IPCC (Intergouvernementele Werkgroep inzake Klimaatverandering). Op basis van de analyse van 256 maritieme zones en gegevens van 51 getijdemeters concludeert de studie dat de snelheid van de zeespiegelstijging aan de Middellandse Zeekusten is onderschat. Deze zal in de komende decennia blijven verrassen. Daardoor wordt de 38.500 kilometer aan Mediterrane kustlijn van Spanje en 21 andere landen steeds meer blootgesteld aan overstromingen en andere risico’s.
Snelle stijging van het zeeniveau
In het westelijke deel, dat de Balearen en hun omgeving omvat, is het zeeniveau in de afgelopen 139 jaar met 18,5 centimeter gestegen. Raquel Vaquer-Sunyer, coördinator van het Informe Mar Balear, legt uit dat deze stijging niet gelijkmatig is verlopen, maar vooral in de laatste decennia is versneld. Sinds 1979 is de luchttemperatuur aan de Mediterrane kust gemiddeld met 1,23 °C gestegen, wat 56% sneller is dan het mondiale gemiddelde.
Oorzaken van zeespiegelstijging
Vaquer-Sunyer wijst op twee hoofdoorzaken van de zeespiegelstijging. Ten eerste dragen het smelten van gletsjers en ijsmassa’s eraan. Ten tweede veroorzaakt de thermische expansie, waarbij water uitzet bij hogere temperaturen, eveneens een toename van het volume van de oceanen. Volgens het rapport kan het zeeniveau van de Middellandse Zee tegen het einde van deze eeuw met 55,2 tot 76,5 centimeter stijgen. Dat kan voor de Balearen betekenen dat de kustlijn van de Balearen zich met 7 tot 50 meter terugtrekt, afhankelijk van de stijgingsgraad van de kust.
Wat de stijging verergert is de bodemdaling, oftewel de langzame neerwaartse beweging veroorzaakt door natuurlijke en door de mens veroorzaakte factoren. De meest kwetsbare gebieden zijn rivierdelta’s, lagunes en onstabiele vulkanische regio’s
Verdwijning van zandstranden en posidonia
De voortdurende zeespiegelstijging en vanaf het land de toegenomen druk van bebouwing hebben geleid tot een significante afname van zandstranden en duinen. Dit heeft niet alleen invloed op de biodiversiteit, maar vermindert ook de natuurlijke bescherming tegen extreme weersomstandigheden zoals overstromingen. Aurora Torres, ecologe en co-auteur van het laatste rapport van het VN-Milieuprogramma (UNEP), benadrukt dat ongecontroleerde bebouwing een belangrijke oorzaak is van het verdwijnen van zandduinen.
Belangrijk zeegras verdwijnt
Vaquer-Sunyer waarschuwt op haar beurt dat de stijgende temperaturen ook ernstige gevolgen hebben voor de zeeflora en -fauna. Een voorbeeld hiervan is de Posidonia oceanica, een zeegras dat essentieel is voor de kustbescherming. Bij temperaturen boven de 28 °C neemt de sterfte van posidonia aanzienlijk toe, wat kan leiden tot het verdwijnen van deze belangrijke planten. Dit zou op zijn beurt de kustbescherming verminderen en de erosie van stranden versnellen.
Nieuwe en invasieve soorten
Het warmere water in de Middellandse Zee veroorzaakt ook verschuivingen in de verspreiding van zeedieren. Sommige soorten migreren naar koudere wateren, terwijl invasieve soorten uit tropische en subtropische gebieden hun intrede doen en de lokale ecosystemen verstoren. Deze ’tropicalisering’ leidt tot een toename van exotische soorten die de inheemse biodiversiteit kunnen verdringen.
Meer zeeschildpadden
Een opvallend gevolg van de opwarming van de Middellandse Zee is de toename van nesten van de onechte karetschildpad, ook wel bekend als de loggerhead. Vaquer-Sunyer legt uit dat hogere zandtemperaturen leiden tot een onevenwichtige verhouding tussen mannelijke en vrouwelijke schildpadden. Als reactie hierop verplaatsen sommige schildpadden zich naar het noorden om koelere stranden te vinden voor hun nesten, in een poging deze disbalans te corrigeren.
Grote zorg
Het verlies van stranden en de terugtrekking van de kustlijn door zeespiegelstijging is een grote zorg voor milieuactivisten, instellingen en de toeristenindustrie, die een belangrijke economische drijfveer is voor eilanden zoals Mallorca, Ibiza en La Palma. Op de lange termijn zou de erosie van de kusten kunnen leiden tot het verdwijnen van een groot deel van de mediterrane stranden.
Lees ook: Trend hoge temperatuur Middellandse Zee zet door