Else Beekman
Steeds meer Spaanse jongeren tonen sympathie voor het franquismo. Uit onwetendheid of als provocatie keren sommigen zich af van de democratie en zoeken ze aansluiting bij het verleden van Franco. Historici en docenten waarschuwen: gebrek aan kennis en invloed van sociale media spelen hierin een gevaarlijke rol.
“Het is de nieuwe hype om te zeggen dat de dictatuur niet zo slecht was,” zegt de 18-jarige Carmen Neila, leerlinge in het tweede jaar van het Bachillerato, tegen RTVE. Volgens haar willen veel jongeren zich daarmee onderscheiden van de rest. Door zich uit te spreken vóór het franquisme, zetten ze zich af tegen de norm, vaak zonder de ware gevolgen van de dictatuur te begrijpen.
Ze vergelijkt het met een ‘moda indie’. Dat is een alternatieve hype of subcultuur waarbij jongeren juist sympathie tonen voor controversiële ideeën. Zo zetten ze zich af tegen de mainstream, meer om ‘anders’ te zijn dan vanuit overtuiging.
Uit cijfers van het Spaanse onderzoeksbureau CIS blijkt dat 5% van de jongeren tussen 18 en 24 jaar zich uiterst rechts positioneert. Volgens een andere peiling van 40dB voor El País zegt 25% van de jonge mannen dat een dictatuur onder bepaalde omstandigheden beter is dan een democratie. 38% van de jongeren geeft aan geen probleem te hebben met een “minder democratisch systeem” als dat meer stabiliteit zou bieden.
Geschiedenisonderwijs schiet tekort
Hoewel de Spaanse burgeroorlog en de dictatuur verplicht aan bod komen in de schoolvakken geschiedenis, is de uitvoering vaak gebrekkig. Fernando Mazo, docent geschiedenis en filosofie in Madrid, zegt dat het onderwerp jarenlang bewust werd vermeden. “Het franquismo is een open wond die nooit echt is besproken in de klas. Daardoor weten jongeren simpelweg niet wat er toen gebeurde.”
Social media en rekrutering door extreemrechts
Via platforms als TikTok en Instagram circuleren steeds vaker berichten die de dictatuur vergoelijken of verheerlijken. Daarnaast richten extreemrechtse groeperingen zich actief op jongeren. Voor het heiligdom in de Calle Ferraz in Madrid delen leden van het franquistische Movimiento Católico Nacional Español stickers van Franco uit aan jongeren van amper 15 jaar.
Volgens partijleider José Luis Corral is dat “de leeftijd waarop ze het meest ontvankelijk zijn”. Miguel, 19 jaar en regiocoördinator in Madrid, stelt dat de partij 10.000 leden telt, waarvan de helft jong is. “We zijn geen ultra’s, we zijn patriotten,” benadrukt hij.
Gevaar van herhaling
Journalist José A. Martínez Soler werd in zijn jeugd gemarteld door de Guardia Civil. Hij schreef samen met zijn zoon het boek Franco para jóvenes. “Je moet weten wat er gebeurde, zodat het niet terugkomt,” zegt hij. Zijn tekst is gericht aaan jongeren: “Nu populisme en desinformatie toenemen, en extreemrechts oprukt in heel Europa, ook in Spanje, is het belangrijk dat we onze recente geschiedenis kennen. Dat we weten waar we vandaan komen en beslissingen kunnen nemen die ons naar een betere toekomst leiden. Jullie erven een democratie die al een halve eeuw bestaat. Het is goed om te weten op welke fundamenten die gebouwd is, zodat je er het beste uit kunt halen. Want pas als je vrijheid mist, besef je hoe waardevol ze is. Hopelijk hoeven jullie dat nooit te ervaren.”
Om de herinnering levend te houden heeft de Spaanse regering een herdenkingscampagne aangekondigd rond 50 jaar sinds de dood van Franco. Meer dan honderd evenementen staan gepland in 2025. Voor Soler en Barciela is het een kans om jongeren eindelijk te vertellen wat er écht gebeurde tijdens het franquismo.
Wat is ‘Franquismo’?
Met ‘franquismo’ verwijst men naar de periode waarin generaal Francisco Franco aan de macht was in Spanje. Dat was vanaf het einde van de burgeroorlog in 1939 tot zijn overlijden in 1975. Hij voerde een autoritair regime waarin geen ruimte was voor politieke of culturele diversiteit. Politieke tegenstanders werden vervolgd en vaak vermoord, vrijheden van burgers aan de verliezende kant werden ernstig beperkt en de samenleving was onderhevig aan strenge censuur. Ook regionale identiteiten zoals die van Catalonië en Baskenland werden onderdrukt. Deze periode liet diepe sporen na in de Spaanse samenleving. Nog steeds zijn er dorpen waarin vroegere voor- en tegenstanders van Franco elkaar ontlopen. De verwerking ervan blijft tot op heden omstreden. Verspreid door het land liggen bovendien nog talloze massagraven met ongeïdentificeerde slachtoffers.