Volgens anderen door immigranten uit het Iberische schiereiland. En volgens weer anderen is de landbouw vanzelf in Afrika ontstaan, los van ontwikkelingen elders. Nieuw onderzoek brengt duidelijkheid in deze discussie. De conclusie: alle theorieën zijn in zekere zin waar. Maar die processen deden zich niet tegelijkertijd voor. De Iberische volkeren waren de eerste die de landbouw in Afrika hebben geïntroduceerd, zo’n 7.400 jaar terug.
Archeologisch én DNA-onderzoek
Het onderzoek is gedaan door een onderzoeksteam van Spanjaarden, Zweden en Marokkanen. Het team bestaat uit archeologen en DNA-deskundigen. Data uit opgravingen en DNA-onderzoek werden gecombineerd. Dat leverde een fascinerend beeld op van de veranderingen die zich zo’n 8.000 tot 6.000 jaar geleden in Europa en Afrika hebben voorgedaan. Het onderzoek stond onder leiding van specialisten van de universiteiten van Burgos (Spanje) en Uppsala (Zweden). De resultaten werden op 7 juni gepubliceerd in het tijdschrift Nature.
Verschillende vindplaatsen
De onderzoekers onderzochten verschillende archeologische vindplaatsen. De belangrijkste was de grot Kaf That El-Ghar. Deze ligt aan de Marokkaanse kant van de straat van Gibraltar. Hier zijn eerder al menselijke resten teruggevonden, naast zaden en potscherven. Het is voor zover bekend de oudste vindplaats in Noord-Afrika van een sedentaire levensstijl.
Iberische boeren
Dat deze resten een connectie hadden met Iberische volkeren was al langer bekend. De tekeningen op de potscherven zijn vrijwel identiek aan keramiek uit deze periode dat op het Iberisch schiereiland is teruggevonden. DNA-onderzoek heeft dat nu definitief aangetoond. Het ging om boeren die zo’n 7.400 jaar geleden vanuit het Iberisch schiereiland zijn overgestoken naar het huidige Marokko.
Het DNA-materiaal van deze boeren kwam voor 75% overeen met dat van de Iberische volken in diezelfde periode. De overige 25% was grotendeels van Noord-Afrikaanse oorsprong. Blijkbaar hebben de boeren zich hier gevestigd en zich gemengd met de lokale bevolking.
1.000 jaar eerder
De migratiegolf vanuit het Iberisch schiereiland heeft zich in verschillende korte fases – bestaande uit telkens enkele tientallen migranten – voorgedaan. De onderzoekers vermoeden dat de boeren zijn overgestoken in houten boten met roeispanen. Daar is nog geen archeologisch bewijs van. De migratie bracht voor het eerst landbouw naar Afrika, zo’n duizend jaar eerder dan tot nu toe werd aangenomen.
Afgekeken
Onderzoek van andere vindplaatsen leverde ook verrassende inzichten op. Een paar honderd kilometer verderop, in Ifri n’Amr o’Moussa, zijn opgravingen gedaan van een nederzetting van ongeveer 100 jaar later. Hier zijn ook resten van zaden, veeteelt en keramiek teruggevonden. Maar in het DNA van de menselijke resten zijn geen sporen van Europese of andere immigranten teruggevonden. Dat toont waarschijnlijk aan dat deze inwoners de landbouw hebben ‘afgekeken’ van hun Iberische buren.
Die culturele assimilatie is voor zover bekend uniek in de wereldgeschiedenis. Overal waar landbouw werd geïntroduceerd door immigranten, gebeurde dat door genetische vermenging. Dit is de enige plek waar het blijkbaar door culturele overdracht heeft plaatsgevonden.
Boeren uit het Midden-Oosten
Op andere plekken in Marokko van ongeveer duizend jaar later is genetisch en archeologisch materiaal teruggevonden van boeren uit het Midden-Oosten. Blijkbaar heeft er zich toen een tweede migratiegolf voorgedaan. Weer latere vindplaatsen tonen een vermenging van de oorspronkelijke bevolking met zowel volkeren uit het Midden-Oosten als van het Iberisch schiereiland.
Verschillende fases
De algemene conclusie is dat het ontstaan van de landbouw in Afrika zich in verschillende fases heeft voorgedaan. Op sommige plekken door vermenging met Iberische volken. Op andere plekken door culturele overdracht. En op weer andere plekken door vermenging met immigranten uit het Midden-Oosten. De laatste conclusie van het onderzoeksteam is dat migratie en culturele overdracht van alle tijden zijn.