Else Beekman
Voor het eerst zijn er in Europa meer dan 500 rivierbarrières in één jaar verwijderd. Volgens een nieuw rapport van Dam Removal Europe zijn in 2024 in totaal 542 verouderde of overbodige barrières weggehaald. Spanje was met 96 het derde land dat de meeste dammen en andere objecten verwijderde.
Deze piek betekent een toename van 11,3% ten opzichte van 2023. Daarmee zet Europa opnieuw een belangrijke stap naar het herstel van natuurlijke riviersystemen op het continent.
Finland verrast met koppositie
Opvallend is dat Finland met 138 verwijderde barrières de lijst aanvoert, omdat het land een jaar eerder slechts vier structuren verwijderde. Het land laat hiermee de traditionele koplopers als Frankrijk (128 verwijderingen) en Spanje (96) achter zich. Ondanks een lichte stijging op jaarbasis daalt Spanje daarmee naar de derde plaats.
Ook vier nieuwe landen, Bosnië-Herzegovina, Kroatië, Turkije en Tsjechië, hebben voor het eerst rivierbarrières verwijderd. In totaal waren 23 landen actief, tegen 15 het jaar ervoor.
Veel rivierbarrières in Spanje verwijderd
Al zakte Spanje naar de derde plaats, het land hoort nog steeds bij de koplopers op het gebied van rivierherstel. In 2024 verwijderde Spanje 96 barrières, één meer dan het jaar ervoor. In eerdere jaren stond het zelfs bovenaan de Europese lijst, met 133 verwijderingen in 2022 en 108 in 2021.
Veel rivierbarrières werden in het noorden van Spanje verwijderd, in regio’s als Navarra, Baskenland en Galicië. Daar dragen de projecten bij aan het herstel van migratieroutes voor vissen en de verbetering van lokale ecosystemen. Een voorbeeld hiervan is het Life Kantauribai-project in Navarra. Hier werken Spanje en de regio Navarra samen met Frankrijk om riviersystemen in de Pyreneeën te herstellen.
2.900 kilometer rivier hersteld
Dankzij de 500 verwijderde rivierbarrières werd in totaal 2.900 kilometer aan rivieren hersteld. Een grote verbetering van de ecologische connectiviteit, dat wil zeggen: vrije doorgang voor vissen en andere dieren, een herstel van het sediment- en nutriënttransport en een verbetering van habitats en waterkwaliteit. Deze factoren versterken de biodiversiteit en klimaatbestendigheid.
De meeste obstakels waren klein: 99% was minder dan 5 meter hoog. Het ging vooral om verouderde riooloverstorten (45%) en laagwaterdammen (43%), terwijl slechts 8% echte dammen betrof (die daadwerkelijk een rivier afsluiten of sterk reguleren). Slechts 16 dammen waren ooit bedoeld voor waterkrachtproductie.
Nog 1,2 miljoen rivierbarrières te gaan
Dat het Europese rivierherstel een omvangrijke klus is, blijkt wel uit het feit dat er nog 1,2 miljoen rivierbarrières verwijderd moeten worden. Tienduizenden hiervan zijn overbodig of zelfs gevaarlijk door gebrekkig onderhoud. De structuren verstoren de natuurlijke flow van rivieren en dragen bovendien bij aan de achteruitgang van vispopulaties en biodiversiteit. Sinds 1970 is het aantal trekvissen in Europa gedaald met 75%, zo stelt het WWF.
María Eugenia Hernando, sectiehoofd visecologie van de regering van Navarra, stelt dat het herstel van rivierconnectiviteit essentieel is voor het behoud van soorten. Zij is betrokken bij het eerder genoemde Life Kantauribai-project in Navarra. Hier zwil men 25 dammen verwijderen en 7 andere in zoverre vrijmaken dat vissen in Frans-Spaanse stroomgebieden kunnen passeren.
Damverwijdering vermindert risico op overstromingen
Sommige tegenstanders van damverwijdering suggereren dat het afbreken van barrières zou leiden tot meer overstromingen, maar dat klopt niet. Integendeel: wetenschappelijk onderzoek toont aan dat het herstellen van natuurlijke rivierlopen juist kan helpen bij het beheersen van hoogwater.
Volgens een rapport van het International Institute for Environment and Development (IIED) uit 2023 leidt het verwijderen van dammen tot een grotere capaciteit van rivieren om piekafvoeren op te vangen. Wanneer rivieren vrij kunnen meanderen en overstromingsvlakten kunnen bereiken, wordt overtollig water tijdelijk verspreid over het landschap. Dit vermindert de druk op stroomafwaarts gelegen gebieden en verkleint de kans op overstromingen daar.
Bovendien raken dammen en barrières vaak verstopt of beschadigd door sedimentophoping en gebrekkig onderhoud, wat juist kan leiden tot plotselinge en ongecontroleerde waterlozingen. Door verouderde obstakels tijdig te verwijderen, wordt de algehele veiligheid van het riviersysteem vergroot.
Afbraak Spaanse dammen en overstromingen: feiten en fabels
Europese regelgeving als stimulans
Volgens Codruta Savu van WWF en Ríos Vivos is damverwijdering een kosteneffectieve en snelle maatregel om rivieren te herstellen. De inspanningen zijn in lijn met het EU-herstelwetgeving die in 2024 van kracht werd, en streeft naar herstel van 25.000 kilometer rivier tegen 2030.
Dam Removal Europe (DRE) – een coalitie van onder meer WWF, Rewilding Europe en The Rivers Trust – roept op tot versneld beleid. Hun missie: het herstellen van vrije rivierstroming in heel Europa.
Bronnen: EIB.org, EFE, DamRemovalEurope.eu