Else Beekman
We bevinden ons in de Valle de Aezkoa, ingebed tussen de bergen, die de natuurlijke grens vormen met de rest van Europa. Een gebied vol bergen, oerbossen en prachtige dorpjes, net onder de grens met Frankrijk.
Dit deel van de Pyreneeën kent een prachtig uitkijkpunt, dat lijkt op de wereldberoemde klif Trolltunga in de Hardangervidda in Noorwegen. Aan de voet van het uitkijkpunt kronkelt de rivier Irati tussen beuken- en eikenbossen. Achter de bergkam aan de overkant steekt de Peña de Izaga boven de toppen uit.
In Orbaizata bevindt zich een wapenfabriek uit de 18e eeuw. Tegenwoordig is het, overwoekerd door onkruid en mos, een voorbeeld van industriële archeologie. Het pand is tot Cultureel Erfgoed benoemd. In het aangrenzende paleis werd vorig jaar Kultur Ola geopend. Een museum dat bekendheid geeft aan de historische waarde van de streek. De geïsoleerde ligging van het gebied heeft de identiteit van de bevolking echter versterkt. Het leven is er zwaar en net als in de naburige valleien (Salazar en Roncal) heeft het gebied te kampen met leegloop. Er zijn steeds meer ouderen en minder kinderen.
Slapen in een boomhut
Om het gebied nieuw leven in te blazen, ontstaan nieuwe initiatieven. Het meest recente project is Iratiko Kabiak, een boomhuttenpark in het Irati-bos. Je kunt er logeren omringd door schitterende natuur. Het beukenbos is na het Duitse Zwarte Woud het oudste van Europa. Het grootste deel van het bos ligt in de aangrenzende Valle de Salazar. Een stop in Abaurrea, dat bekend staat als ´het balkon van de Pyreneeën´, is beslist de moeite waard. Het dorpje is het hoogste in de regio en je ademt er de zuivere berglucht in. Je vindt er het Museum van Steles, met begraafplaats en doolhof, waar 26 ronde grafstenen te zien zijn uit de 15e tot de 18e eeuw.
Honderden wandel- en fietsroutes
Van Abaurra gaat de route naar de Selva de Irati, waar nauwelijks licht doordringt in het dichte woud. Het oeroude bos is elk seizoen anders. Bij de kapel ´la Virgen de las Nieves´ vind je informatie over honderden gemarkeerde paden in het uitgestrekte gebied. In de winter kun je er prachtig wandelen en fietsen, de winter vraagt om ski´s of sneeuwschoenen.
Je kunt het gebied ook bewonderen vanaf uitkijkpunt Pikatua. Vanaf hier strekt zich een panorama voor je uit: het enorme bos, afgebakend door het silhouet van de Ori, de eerste berg van de Pyreneeën van meer dan tweeduizend meter hoogte.
Het is een zeer toegankelijk gebied voor wandelaars. Zowel voor gezinnen als voor wie een pittige route zoekt, zijn er volop mogelijkheden.
Heerlijke schapenkaas
Via de bergpas Puerto de Belagua kom je in de Valle de Roncal. In deze vallei vang je een glimp op van het hooggebergte. Vroeger zwierven er smokkelaars in het gebied, zo dicht bij de Franse grens. Nu lopen er slechts kuddes Latxa-schapen, die zorgen voor de melk waarvan de traditionele Roncalkaas wordt gemaakt. In de berghut naast uitkijkpunt Larra Belagua kun je de kaas proeven tegen de achtergrond van een prachtig berglandschap.
Pittoreske dorpen
De dorpen in de valleien zijn al even fotogeniek als de natuur. Kenmerkend zijn de geplaveide straatjes en de boerderijen met grote poorten, speciaal ontworpen om de winterse kou te trotseren. Op de gevels prijkt de ´eguzkilore´, een soort distel die wordt gezien als beschermend amulet.
De dorpen Ochagavía, Isaba, Uztarroz en Roncal zijn mooie voorbeelden van het platteland in de streek. Het dorp Burgui biedt de route van de ambachten, een thematische wandeling met uitleg over vroegere ambachtslieden als kalkwerkers, houtskoolbranders, wasvrouwen.
Collectief geheugen
In het museum van Burgui wordt het verhaal van de ´almadieros´ verteld. Het waren de mannen die stroomafwaarts afdaalden op vlotten van twijfelachtige kwaliteit. Daarmee vervoerden ze hout uit de bossen naar de monding van de Ebro. Het is een ambacht dat deel uitmaakt van het collectieve geheugen in deze uithoek van de Pyreneeën. Net als de bergen, de weiden, de weilanden, de gewassen. En niet te vergeten de mist die op de bladeren van de beukenbossen neerdaalt.