In de Spaanse hoofdstad Madrid, in de wijk Montecarmelo, is de tweede dag van opgravingen begonnen in de zoektocht naar wat mogelijk de grootste massagraven uit de Spaanse Burgeroorlog van de stad is. Hier was ook een Nederlandse bij aanwezig.
Gelegen nabij het gemeentelijke kerkhof van Fuencarral, proberen archeologen en onderzoekers, samen met familieleden en belangstellenden, de resten van 451 internationale brigadisten te vinden die tijdens de Spaanse Burgeroorlog zijn omgekomen.
Een familieverhaal uit Nederland
De krant El Confidencial was erbij en sprak met diverse aanwezigen, waaronder Dunya Veenhof. Deze 29-jarige Nederlandse vrouw is op zoek naar de overblijfselen van haar overgrootvader. Haar familie wist niets van zijn lot, totdat haar moeder, jaren na de oorlog, ontdekte dat haar grootvader mogelijk in Madrid was omgekomen. “Het begon met enkel een naam en een foto, en nu sta ik hier,” vertelt Duny aan de Spaanse krant. Deze week reist ze terug naar Nederland, maar hoopt binnenkort terug te keren als er daadwerkelijk iets gevonden wordt. De geschiedenis van haar overgrootvader, die jong stierf in de buurt van Boadilla del Monte, is nu een integraal deel van haar leven geworden.
Britse belangen in de opgravingen
Naast Dunya is ook Lawrence aanwezig. Hij woont in Soto del Real maar komt oorspronkelijk uit Manchester. Hij is actief lid is van de Association of Friends of the International Brigades (AABI). Ook hij is diep bij deze zoektocht betrokken, omdat het lot van meer dan 2.000 Britse brigadisten in deze oorlog op het spel staat. “Het is belangrijk om deze verhalen te vertellen,” zegt hij. “Zonder deze opgravingen zouden deze mensen in de vergetelheid raken.”
Uitdagingen
De omstandigheden op de site zijn echter niet ideaal. Javier Iglesias, directeur van de wetenschappelijke vereniging ArqueAntro, die de opgravingen leidt, legt uit dat het terrein zwaar vervuild is met puin en afval. Dit bemoeilijkt hun werk aanzienlijk. Ze moeten ruim twee meter puin verwijderen om het niveau van 1941 te bereiken. Ondanks deze uitdagingen gaat het team door. Het is vastbesloten om te vinden wat ze zoeken binnen de beperkte tijd van een maand die hen is gegeven door de gemeente Madrid.
Politieke spanning rond de opgravingen
De opgravingen vinden plaats in een geladen politieke context. De bewoners strijden al maanden samen met leden van de gemeenteraad tegen de plannen van het stadsbestuur om een schoonmaakdepot te bouwen op deze plek. De staatssecretaris van het ministerie van Democratisch Geheugen, Fernando Martínez, heeft zich inmiddels bij de opgravingen gevoegd en dringt aan op respect voor zowel de geschiedenis als de wensen van de lokale gemeenschap.
De zoektocht gaat door
De zoektocht naar de 451 vermiste brigadisten is niet zomaar een archeologisch project maar een poging om een lang vergeten hoofdstuk in de Spaanse geschiedenis te heropenen. Men wil zorgen voor een waardige rustplaats voor degenen die streden en stierven voor hun idealen.
De Internationale Brigades
De Internationale Brigades speelden een cruciale rol in de Spaanse Burgeroorlog (1936-1939). Deze werden gevormd door duizenden vrijwilligers uit verschillende landen die tegen de fascistische troepen van generaal Franco vochten. De vrijwilligers kwamen voornamelijk uit Europa en Noord-Amerika. Een antifascistische ideologie vormde hun sterke motivatie. Ze vochten aan de kant van de Republikeinen, die de democratisch verkozen regering van Spanje verdedigden tegen Franco’s nationalistische opstand. Hun inzet was zowel militair als symbolisch van groot belang. Desondanks leden de Internationale Brigades zware verliezen en moesten zij zich uiteindelijk in 1938 terugtrekken. Dat gebeurde onder internationale druk en door het gebrek aan middelen. Hun deelname versterkte de internationale dimensie van de Spaanse Burgeroorlog en maakte deze tot een strijd tussen fascisme en democratie. Een strijd die niet veel later zou uitmonden in de Tweede Wereldoorlog.
Massagraven
In Spanje liggen nog steeds talloze massagraven die teruggaan tot de Spaanse Burgeroorlog (1936-1939) en de daaropvolgende dictatuur van Francisco Franco. Deze graven bevatten de lichamen van duizenden slachtoffers van politieke vervolgingen. Die werden zonder proces geëxecuteerd en in naamloze graven begraven. Het identificeren en opgraven van deze slachtoffers wordt bemoeilijkt door verschillende oorzaken. Allereerst ligt het politiek gevoelig omdat dit indruist tegen het ‘pact van vergetelheid’ dat na de Spaanse Burgeroorlog en de dood van de dictator de overgang naar de democratie soepeler te kunnen laten verlopen in een intens verdeeld land. Pas recent is er meer aandacht gekomen voor de opgravingen, maar veel graven bevinden zich op moeilijk bereikbare plaatsen en de lichamen zijn vaak slecht bewaard gebleven. Dat maakt identificatie lastig. Daarnaast is er een gebrek aan middelen en zijn er veel wettelijke en bureaucratische hindernissen.
Lees ook: Zoektocht naar massagraven uit Spaanse Burgeroorlog in Albatera