Else Beekman
De Spaanse regering heeft een nieuwe fase aangekondigd in de opgravingen van stoffelijke resten in Valle de Cuelgamuros, voorheen Valle de los Caídos (Vallei der Gevallenen), het controversiële monument bij Madrid waar tot een aantal jaar geleden ook dictator Francisco Franco begraven lag. Families van slachtoffers van de Spaanse Burgeroorlog en het Franco-regime hopen eindelijk hun dierbaren een waardige rustplaats te geven.
Tegelijkertijd blijft de kwestie verdeeldheid zaaien tussen voor- en tegenstanders. Meer dan een jaar lagen de opgravingen stil. Juridische bezwaren verhinderden de werkzaamheden. Oorspronkelijk vroegen 60 families om de opgravingen, maar dat aantal staat nu op 170. De basis voor deze opgravingen ligt in een historische uitspraak uit 2016, waarin een rechter erkende dat familieleden het recht hebben hun verwanten elders te herbegraven. De zaak werd aangespannen door de nabestaanden van de broers Lapeña, afkomstig uit Calatayud.
In september 2023 oordeelde een rechter dat de vergunning voor de werkzaamheden een procedurefout bevatte. Hierdoor konden forensische experts slechts beperkt doorgaan met hun werk in de Vallei der Gevallenen. Niettemin werden in augustus 2023 de stoffelijke resten van twaalf personen succesvol geïdentificeerd en opnieuw begraven in Pajares de Adaja (Avila).
Nieuwe fase in de werkzaamheden
Nu heeft het ministerie van Democratisch Geheugen bevestigd dat de werkzaamheden in Valle de Cuelgamuros worden hervat. Hoewel er nog geen definitieve gerechtelijke uitspraak is over het hoger beroep dat de Spaanse staat had aangespannen, wijst alles erop dat de voorbereidingen in Cuelgamuros in volle gang zijn. Onderdeel van deze tweede fase is een samenwerking met de Universiteit van Granada, waarvoor een bedrag van 250.000 euro is gereserveerd. Dit is onderdeel van een bredere overheidsfinanciering van 1,15 miljoen euro voor het project.
Wetenschappelijke precisie en DNA-onderzoek
Een multidisciplinair team van specialisten vzal de opgravingen uitvoeren. Daaronder archeologen, forensisch onderzoekers, genetici en de Spaanse politie. Opnieuw zal Francisco Etxeberria, een van de meest ervaren forensisch antropologen van Spanje, de leiding hebben. Hij werkte eerder aan opgravingen in conflictgebieden zoals Guatemala, Mexico en Colombia. Samen met experts zoals Francisco Ferrándiz en Elisa Cabrerizo zal hij DNA-analyse toepassen om de stoffelijke resten nauwkeurig te identificeren. Het doel is om ervoor te zorgen dat elke familie uitsluitend de resten van hun eigen verwanten ontvangt.
Verdeelde meningen
De opgravingen blijven een gevoelig onderwerp in Spanje. Terwijl veel nabestaanden de hervatting van de werkzaamheden toejuichen, uiten tegenstanders, zoals de vereniging ADVC, hun onvrede over het proces. Zij betreuren vooral het vermeende gebrek aan transparantie en wijzen op het respect voor degenen die in Valle de los Caídos begraven liggen. Toch zien families die al jarenlang wachten op gerechtigheid de nieuwe ontwikkelingen als een kans om hun geliefden eindelijk een waardige laatste rustplaats te geven. “Dat ten minste een van ons nog kan meemaken dat we hen naar huis kunnen brengen,” aldus een van de nabestaanden.
Wat is Valle de Cuelgamuros?
Valle de los Caídos (Vallei der Gevallenen) is een monumentaal complex nabij Madrid, gebouwd door voornamelijk politieke gevangenen in opdracht van dictator Francisco Franco. De bouw was in 1959 klaar en het monument herbergt sindsdien de stoffelijke resten van duizenden slachtoffers van de Spaanse Burgeroorlog, zowel van Franco-aanhangers als van republikeinen. Het immense kruis en de basiliek domineren het landschap, en velen zien het complex nog steeds als een symbool van Franco’s regime.
Na zijn dood in 1975 werd Franco er zelf ook begraven. Tot de Spaanse regering de stoffelijke resten van de dictator er, krachtens de Wet op het Historisch Geheugen (Ley de Memoria Democrática), op 24 oktober 2019 liet verwijderen en herbegraven op de begraafplaats Mingorrubio-El Pardo in Madrid. Dit was een historische en controversiële beslissing van de Spaanse regering onder premier Pedro Sánchez, die de dictatuur en zijn symbolen verder uit het publieke domein wilde verwijderen.
Vervolgens wijzigde de Spaanse regering de naam “Valle de los Caídos” in 2022 officieel naar “Valle de Cuelgamuros”. Dat gebeurde ook onder de Wet op het Historisch Geheugen. Met de naamswijziging wilde de regering meer afstand nemen van de franquistische connotaties van het monument en de focus verleggen naar herinnering en verzoening. Desondanks blijft de plek blijft een bron van controverses en debatten over de omgang met het Spaanse verleden. Regelmatig komen er nog aanhangers van het gedachtengoed van Franco samen.