Else Beekman
In 2025 herdenkt Spanje het vijftigjarig overlijden van dictator Francisco Franco. Het kabinet lanceerde de reeks ‘Spanje in Vrijheid’ om de transformatie sinds 1975 te vieren. De evenementen benadrukken economische, sociale en politieke vooruitgang en richten zich op historische educatie voor jongeren.
Een studie uit 2022 toont dat vooral jongeren weinig weten over het Franco-regime. Tijdens de opening in het Museo Reina Sofía op dinsdag benadrukte premier Pedro Sánchez dat deze herdenking niet gebonden is aan een politieke kleur. “Het is voldoende om democraat te zijn om met verdriet en angst terug te kijken op de donkere jaren van het Franco-regime en te vrezen dat een dergelijk terugval zich herhaalt,” aldus Sánchez. Hij benadrukte dat Spanje in 1975 een moedige keuze maakte voor democratie en vrijheid. Die keuze transformeerde het land tot de moderne en tolerante natie die het nu is.
Keert Juan Carlos terug naar Spanje?
De minister van Territoriaal Beleid en Democratisch Geheugen, Ángel Víctor Torres, sloot de mogelijkheid niet uit dat koning Juan Carlos bij een van de geplande evenementen aanwezig zal zijn. De nu in Dubai wonende emeritus-Koning speelde een cruciale rol in de overgang van het Franco-regime naar democratie in Spanje. Na de dood van dictator Francisco Franco in 1975, werd Juan Carlos I tot koning uitgeroepen. Hij koos ervoor om de democratische veranderingen te steunen en speelde een bemiddelende rol tussen de verschillende politieke krachten.
Een van de belangrijkste momenten was in 1981, toen kolonel Antonio Tejero een staatsgreep probeerde. Juan Carlos I verscheen op tv en veroordeelde de coupplegers, waardoor de staatsgreep werd afgebroken en de overgang naar democratie werd veiliggesteld. Zijn inzet voor de democratie en de rechtsstaat werd wereldwijd geprezen, en hij kreeg verschillende onderscheidingen voor zijn rol in deze historische periode.
Juan Carlos I woont momenteel op Zaya Nurai Island, een privé-eiland ongeveer 15 minuten per boot van Abu Dhabi, de hoofdstad van de Verenigde Arabische Emiraten. Hij verhuisde naar het buitenland in 2020 na beschuldigingen van financieel ongepast gedrag in Spanje.
Politieke verdeeldheid over herdenking ‘Spanje in vrijheid’
De herdenkingen stuiten op kritiek. Conservatieve partijen PP en Vox boycotten het initiatief, terwijl koning Felipe VI ontbrak bij de opening. PP-woordvoerder Borja Sémper beschuldigde Sánchez van “oppositie voeren tegen een dode dictator” in plaats van “actief dictators zoals Nicolás Maduro te verwerpen”. Hij bekritiseerde het feit dat de vieringen al in 1975 beginnen, terwijl er destijds nog geen democratie was. Volgens Sémper wil Sánchez deze vieringen nu houden omdat hij in 2027 wellicht geen president meer is. “Dit is zijn manier om de aandacht af te leiden en de werkelijkheid te manipuleren met schijnbeelden,” aldus Sémper.
Vox-woordvoerder José Antonio Fúster noemde de herdenkingen “absurde necrofilie” en bekritiseerde de regering voor het opleggen van een “unieke visie op het verleden” met een “revanchistische agenda”. Hij benadrukte dat de grondwet de koning verbiedt deel te nemen aan politieke evenementen en verdedigde het recht op vrijheid van gedachte, zowel voor- als tegenstanders van Franco. Ondanks deze kritiek hoopt premier Sánchez dat toekomstige evenementen, zoals bezoeken aan nazi-concentratiekampen in Spanje, meer eenheid brengen.
Doelen van de herdenking
Volgens Sánchez hebben de herdenkingen drie doelen: de transformatie van Spanje in de afgelopen 50 jaar vieren, eer betuigen aan de mensen en instellingen die deze verandering mogelijk maakten, en jongeren bewust maken van het belang van democratie. “Het is makkelijk om de kracht van democratie te vergeten als je altijd onder haar beschermende vleugels hebt geleefd,” waarschuwde hij.
Historische context
Franco regeerde van 1939 tot 1975 en onderdrukte politieke oppositie en regionale identiteiten. Hoewel de economische groei in de jaren 50 en 60 bekendstaat als het ‘Spaanse wonder,’ liet de dictatuur diepe sociale wonden achter. De burgeroorlog zelf resulteerde in ongeveer 500.000 doden. Na de oorlog, waar ongeveer 500.000 doden vielen, werden tijdens Franco’s dictatuur naar schatting nog eens 200.000 mensen geëxecuteerd of stierven in gevangenissen en werkkampen. Het ‘Pacto del Olvido’ na zijn dood probeerde het verleden te begraven, maar discussies over historische gerechtigheid blijven actueel.
De herdenking omvat honderden conferenties, tentoonstellingen en culturele activiteiten. Carmina Gustrán, speciaal commissaris van ‘Spanje in Vrijheid’, kondigde aan dat een speciale website beschikbaar is met het volledige programma, zodat alle burgers kunnen deelnemen.
Met ‘Spanje in Vrijheid’ wil de regering jongeren betrekken en een brug slaan tussen herinnering en vooruitgang.