Dat is een verzekering voor bescherming van de kust. Die was er tot nu toe nog niet ondanks dat 23 miljoen mensen woonachtig zijn in het gebied waar volgens experts een tsunami kan voorkomen. Dat is 58 procent van de bevolking op een gebied van 7.660 vierkante kilometer. Na jaren van vertraging en inzet van specialisten plaatst het Staatsplan Spanje op dit vlak in de voorhoede van Europa.
‘Uniek’ coördinatiewerk
Het doel van het plan is om verschijnselen zo vroeg mogelijk te detecteren en de bevolking te informeren om over te gaan tot evacuatie en zelfbescherming voordat het water het land bereikt. Het lijkt eenvoudig, maar erachter schuilt volgens minister Grande-Marlaska een “uniek” coördinatiewerk tussen staats- en regionale overheden. Het is gebaseerd op het Nationale Tsunami Waarschuwings Systeem en informatie van het Nationale Seismische Netwerk, de getijdenmeters van de havens of de detectiesystemen van het Spaanse Oceanografisch Instituut.
Potentieel alles verwoestende impact
Al het mogelijke is gedaan om te bepalen waar, wanneer en op welke manier deze gigantische golven kunnen opkomen, duizenden kilometers kunnen afleggen met snelheden tussen 500 en 1.000 kilometer per uur, met potentieel alles verwoestende impact, waarvan onderweg vrijwel niets verloren gaat, van dien.
Het plan omvat ook een studie van potentiële risico’s die anders zijn voor verschillende delen van de Spaanse kust. Alles hangt af van de nabijheid en beweging van de dichtstbijzijnde tektonische platen. Gemiddeld duurt het ongeveer een uur vanaf het moment dat een tsunami ontstat totdat deze de kust bereikt, maar het duurt tien minuten om deze te detecteren en nog eens zeven minuten om te berekenen waar de golven zullen inslaan en wat er zal overstromen.
Risicogebied westkust Andalusië en Canarische Eilanden
Volgens dit plan zijn er drie risicozones in Spanje: de gevaarlijkste zijn de kusten van de provincie Huelva, het westen van Cádiz en de Canarische Eilanden. De Middellandse Zee is middelmatig risicogebied en de Cantabrische kust loopt het minste risico.
De hoogste vloedgolfstijgingen zouden plaatsvinden aan de westkust van Andalusië en op de Canarische Eilanden. De bevindingen wijzen op vloedgolven tot acht meter, met een aankomsttijd die varieert van 55 minuten voor westelijk Andalusië tot een uur voor de eilanden. In het geval van Andalusië kunnen zich ook kleinere tsunami’s voordoen, met een aankomsttijd van een half uur.
Andalusië
Aan de Andalusische Middellandse Zeekust is het de zuidelijke Alboran-breuk die in de gaten gehouden moet worden. In Malaga en Melilla kunnen golven van vijf meter worden gegenereerd, met een aankomsttijd van 20 minuten. De aankomst in de Middellandse Zee langs de Spaanse oostkust is vrijwel onmiddellijk vanwege de breuklijnen die heel dichtbij het land liggen of zelfs voor een deel op het land ontstaan. Wel zou een tsunami daar veel minder hoog zijn (tot 1 meter).
Oostkust
In het noordelijke deel van de kust van Murcia wordt verwacht dat golven van twee meter in 30 minuten zullen aankomen als gevolg van de La Marina-breuk. De Balearen moeten vooral de noordelijke strook van Mallorca en Menorca in de gaten houden, vanwege de Barcelona-Tarragona-breuk, met een hoogte van 0,6 meter en aankomst in 20 minuten. Ceuta heeft 20 minuten de tijd om te reageren voor verwachte stijgingen van 1,2 meter door de Jebha-breuklijn.
Noordwest-Spanje
In Galicië kan een tsunami bij de Gorringe Ridge een maximale hoogte hebben van twee meter, maar het duurt langer – tot een uur – voordat deze de kust bereikt. Langs de rest van de Cantabrische kust gaat het om golven van minder dan een halve meter. Daarom valt deze zone buiten de reikwijdte van het nieuwe plan.
24 vloedgolven geregistreerd
Het is al eerder gebeurd, en het kan weer gebeuren. Volgens het National Geografisch Instituut zijn er sinds 218 voor Christus 24 vloedgolven geregistreerd in Spanje. Die aan de kust van Cádiz en Huelva hebben het meest gewogen bij het opstellen van het plan.
in 1755, kwamen grote gebieden – vooral in de hoofdstad Cadiz – onder water en kwamen 2.000 mensen om het leven. De oorzaak van de tsunami was de aardbeving in Lissabon waar 15.000 doden vielen.
Die tsunami was de ernstigste die in Spanje bekend was. Er waren golven van 15 meter die zelfs in de muren van de oude steden geen obstakels vonden. Deze tsunami ging niet één keer landinwaarts maar kwam in totaal 3 keer met geweld aan land.
De geografie van het gebied, met een vlakke kustlijn en nauwelijks hoogte liet de golven tot een kilometer het land binnen dringen. De gevolgen van een tsunami op dezelfde plek zouden nu ernstiger kunnen zijn, omdat de bevolking en infrastructuur is verveelvoudigd vergeleken met bijn 300 jaar geleden.
Grafische voorbeelden
De Edanya onderzoeksgroep van de Universiteit van Malaga, internationaal erkend voor haar bijdragen aan wiskundige modellering en numerieke simulatie van tsunami’s en Europese leider in het veld, heeft grafische voorbeelden opgesteld van de schade van mogelijke tsunami’s. Wie het risico op tsunami’s op bepaalde plekken in Spanje wil bagatelliseren komt bedrogen uit. De eerste seconden gaan voorbij, het lijkt alsof er niets gebeurt, en dan komt de vloed.
Laatst tsunami in Spanje was in 2003
De laatste tsunami in Spanje dateert van 27 mei 2003. Een aardbeving voor de Algerijnse kust veroorzaakte een kleine tsunami, waarbij golven de Balearen, zoals Palma de Mallorca en Mahón op Mallorca, bereikten. De tsunami was niet hoger dan 15 centimeter, maar veroorzaakte wel schade aan enkele boten.
‘Wanneer komt de volgende?’
De hamvraag is ‘wanneer komt de volgende?’ Wetenschappers hebben het antwoord niet en erkennen dat ook in het plan van de regering. Dit bereidt alleen voor op een reëel risico. Niemand weet alleen of het komt, op welke manier en wanneer. Volgens geoloog Alejandro Fernández ligt Spanje in een “belangrijke” seismische zone, een contactgebied tussen de Afrikaanse en Europese platen.
Hiermee komt Spanje alleen niet eens in de buurt van plaatsen als Japan of de Pacifische Ring van Vuur waar 81% van ’s werelds grootste aardbevingen plaatsvinden. Het risico voor Spanje is wat dat betreft ‘matig of laag’, zegt Fernández. “Zelfs de recente kettingen van bevingen in Granada of Murcia laten zien dat de aarde aan onze voeten beweegt, maar zonder grote felheid”.
Belang van detectiesystemen
Het is moeilijk om van tevoren te weten wat er gaat komen, omdat “normaal gesproken opeenvolgende golven zijn waarvan de een een nog grotere vernietigende kracht heeft dan de eerste”, vandaar het belang van detectiesystemen zoals die nu door het ministerie is goedgekeurd.
Wat te doen bij een tsunami
Voorlopig heeft de goedkeuring van het nieuwe plan de bewoners van de getroffen gebieden al geactiveerd. Die zijn bezig met het verfijnen van informatie- en waarschuwingsprotocollen. In Cádiz zijn er buurtverenigingen zoals die van Segunda Aguada, die hun eigen actieraden hebben opgesteld. Die maken bijvoorbeeld evacuatieplannen waarvan het doel is dat bewoners van de kust weg trekken naar gebieden hoger dan 10 meter boven de zeespiegel.
Als de tijd echter minimaal is, wordt verticale evacuatie geadviseerd: gebouwen betreden die hoog genoeg zijn en je dan naar een hoogte van minstens 30 meter te begeven. Hiertoe moeten overal die gebouwen worden geïdentificeerd met voldoende weerstand tegen tsunami’s.
‘Valse pauzes’
Er kan sprake zijn van directe inslagschade, overstromingsschade en golferosie als het water met een kracht van 100 kilometer per uur terugkeert naar zee. De kracht van de tsunami kan gebouwen doen omvallen en zeer zware voorwerpen vervoeren, zoals puin en auto’s. En belangrijk is ook rekening te houden met ‘valse pauzes’: soms wordt gedacht dat er een enkele golf komt, mensen ontspannen en gaan zelfs naar de kust om de effecten te zien, en dan komen er meer golven met alle dramatische gevolgen van dien. Een tsunami kan gedurende 12 uur 10 of meer vernietigende golven produceren.