De enquêtes maakten deel uit van een recent onderzoek van Spaanse sociologen en historici naar lengte en sociaaleconomische status. De onderzoekers willen nagaan ‘wat er in die periode is gebeurd’ en erachter komen ‘of de trend aanhoudt of dat het een tijdelijke en tijdelijke stagnatie is’ ‘Er gebeurt iets in de voeding waardoor het lichaam breder wordt en het groeit niet in het tempo en de intensiteit die het in de afgelopen decennia heeft gedaan’.
‘Het was niet het gewenste resultaat,’ geeft Antonio David Cámara toe, socioloog aan de Universiteit van Jaén en een van de onderzoekers, die zich richt op de vraag hoe sociaaleconomische verschillen van invloed zijn op de lengte van de bevolking, en hoe dit de laatste decennia is veranderd. Toen we de gegevens van zijn onderzoek analyseerden, ‘stuitten we hierop, en we wisten dat dit de aandacht zou trekken, want we hebben vier decennia van seculaire groei in de lengte achter de rug. Maar het verbaasde me niet zo,’ bekent hij. ‘De levensverwachting is in Spanje de laatste vier decennia in een duizelingwekkend tempo gestegen’. Dit is een van de gegevens die uit zijn studie naar voren komen: dat vanaf de jaren vijftig de gemiddelde lengte van de Spanjaarden een hoge vlucht nam, en zeer intens begon te groeien. ‘Spanje volgt misschien wat later, en we doen er lang over, maar daarna gaan we heel snel’.
Hij waarschuwt: ‘We kunnen niet verwachten dat de gemiddelde lengte in hetzelfde tempo blijft groeien als in die vier decennia. Want dan, in het volgende decennium, zouden mannen langer zijn dan 1.80 meter. Aangezien in de studie met gemiddelden wordt gewerkt, zou een gemiddelde lengte van 1,80 meter ‘betekenen dat ten minste 25% langer is dan 2 meter, d.w.z. één op de vier mannen’. ‘Biologisch gezien’, stelt hij, ‘lijkt dit niet erg aannemelijk’.
Ook in rest van Europa
Deze stagnatie in lengte is overigens niet exclusief voor Spanje. ‘Deze zelfde trend van afvlakking van de gemiddelde lengte wordt in andere Europese landen waargenomen. Ofwel vertraagt de trend in de intergenerationele groei, ofwel stagneert hij. Waarom? We weten het niet,’ erkent de onderzoeker. Zij weten het niet, maar met betrekking tot Spanje, wijzen zij op enkele hypotheses.
Voor Cámara is het meest waarschijnlijke dat ‘Spanje een normalisatie heeft bereikt in de belangrijkste factoren van de levensomstandigheden, de toegang tot een gezonde voeding, de prevalentie van besmettelijke ziekten, de toegang tot een groot aantal goederen en diensten die door sociale uitkeringen worden gewaarborgd zijn genormaliseerd. En als je de omgevingscondities normaliseert, bereik je het maximale biologische potentieel.
Intense groei gedurende decennia
José Miguel Martínez Carrión, hoogleraar economische geschiedenis aan de universiteit van Murcia en een van de eersten die zich met de studie van het aanzien in Spanje heeft beziggehouden, geeft ook toe ‘verrast’ te zijn door de resultaten van zijn onderzoek. ‘Omdat wij de evolutie van de lichaamslengte van Spanjaarden al lange tijd analyseren, en wij zijn de mannen die in de tweede helft van de 20e eeuw het meest gegroeid zijn. Vooral sinds de jaren tachtig zijn de Spaanse mannen, als gevolg van de ingrijpende economische en sociale veranderingen, sterk gegroeid’.
Relatie met levensstandaard
‘De lengte weerspiegelt de levensstandaard van een samenleving,’ legt de historicus uit. ‘Maar ook ongelijkheid, inkomensniveau en toegang tot bronnen van voedingsstoffen. Als het milieu in de kindertijd en de adolescentie gunstig is, komt dit tot uiting in de lichaamslengte.
Jongste groep
Voor het onderzoek zijn respondenten tussen 23 en 49 jaar onderzocht, d.w.z. de leeftijd waarop de lichaamslengte stabiel blijft. Bij de jongste groep is de verrassing het grootst. ‘De laatste periode van vijf jaar die we hebben geanalyseerd was 1990-1994. Het gaat om vrouwen en mannen tussen 23 en 27 jaar oud. Als we kijken naar de lengte van mannen en vrouwen in dat bereik, zien we een stagnatie’.
Meer onderzoek is nodig
Martínez Carrión waarschuwt echter steeds dat de gegevens ‘opvallend maar schaars’ zijn, en dat ‘veel meer onderzoek nodig is’ om de oorzaak van deze stagnatie te achterhalen. ‘We willen onderzoeken wat er in deze periode is gebeurd. Met de gegevens die we hebben, kunnen we alleen hypotheses opstellen’.
Veranderingen in de voeding van kinderen en adolescenten
‘Ik heb gekeken naar de melkconsumptie per hoofd van de bevolking, die in Spanje sinds de jaren negentig is gedaald. Dit verbruik begint in de jaren ’50 intensief te groeien, maar in de jaren ’90 stopt het en begint het intensief te dalen’. En melk is een basis eiwit voor de groei van kinderen. Misschien is de kwaliteit van de kindervoeding niet zo goed’, waarschuwt Martínez Carrión.
Hij suggereert dat de kwaliteit van de voedingsstoffen een element kunnen zijn dat deze stagnatie in de lengtegroei kan verklaren maar durft voorlopig niet verder te gaan. En hij wijst op iets anders. We worden steeds dikker. Zou de toename van zwaarlijvigheid er ook iets mee te maken kunnen hebben?
De historicus sluit het niet uit. ‘Er gebeurt iets in de voeding waardoor het lichaam breder wordt en het niet groeit in het tempo en de intensiteit waarmee het de laatste decennia is gegroeid’. Hij herinnert eraan dat ‘20% van de Spaanse bevolking niet kan rondkomen’, dat ‘de ongelijkheid en de kwetsbaarheid van een deel van de bevolking zijn toegenomen’. En hij wees erop dat ‘we ons dieet misschien aan het heroriënteren zijn naar de consumptie van goedkope fastfood producten, bijvoorbeeld…. We zien meer en meer zwaarlijvige kinderen. Er gaat iets mis in de voeding van kinderen en adolescenten’.
Of veranderingen in de voeding aan de basis liggen van de stagnatie van de groei is niet duidelijk. Maar ‘we weten allemaal hoe belangrijk de eerste drie levensjaren zijn voor de ontwikkeling van kinderen. En we zien dat de adolescentie ook een kritieke en zeer gevoelige fase is,’ waarschuwt Carrión. In dit geval is er sprake van ‘ondervoeding door overmaat, niet door gebrek: door een teveel aan calorieën en de consumptie van voedingsstoffen van lage kwaliteit’.
De onderzoeker wijst er ook op dat deze jongeren, geboren in de jaren negentig, aan het eind van hun adolescentieperiode werden getroffen door de crisis van 2008. Kan deze periode van recessie ook van invloed zijn geweest op hun ontwikkeling? ‘We weten het niet. Wat wel duidelijk is, is dat er iets gebeurd is’.
Tijdelijke of permanente stagnatie?
Als de stagnatie tijdelijk is, ‘dan zou dat een impact hebben, want als we weer beginnen te groeien, dan is er iets gebeurd in die generaties. Maar als het zo blijft, dan is dat de grens die we bereikt hebben,’ zeggen ze. De oorzaak zou dan meer in de richting gaan van dat ‘maximale biologische potentieel’ waar Cámara op wees. Wat de reden ook is, de gegevens zijn er. En terwijl zij de verklaring vinden, hopen de onderzoekers dat het op zijn minst zal dienen als een ‘wake-up call voor de instellingen’.