Wat zit er achter de migrantencrisis in Ceuta?

Hoewel de migratiedruk in de twee autonome steden (ook Melilla meer naar het oosten aan de Middellandse Zeekust heeft met dezelfde problematiek te maken) constant is, is een dergelijke massale aankomst nooit eerder voorgekomen. Het is de grootste aankomst over zee ooit in Spanje en had nooit had kunnen plaatsvinden zonder de medeplichtigheid van de Marokkaanse autoriteiten, die delen van het hek op de grens onbewaakt hebben gelaten. 

Sánchez wil ‘eerbiediging’ grenzen

De Spaanse premier Pedro Sánchez, die dinsdag naar Ceuta reisde, sprak over ‘nauwe betrekkingen’ en ‘samenwerking’ met het Afrikaanse buurland, waarbij hij de nadruk legde op de noodzakelijke ‘eerbiediging’ van de grenzen. 

Wat speelt er nog meer? 

Het is duidelijk dat de betrekkingen tussen de twee landen nu niet op hun best zijn. ‘Achter elke migratiecrisis met Marokko, wanneer het land zijn politie opdracht geeft een oogje dicht te knijpen, gaat altijd iets anders schuil’, benadrukt Luis Pérez, voormalig RTVE-correspondent in Marokko. Volgens verschillende geraadpleegde bronnen is het Spaanse standpunt ten aanzien van de Westelijke Sahara slechts een van de oorzaken. 

Marokko wil erkenning soevereiniteit

De spanningen tussen beide landen dateren zeker al van afgelopen december, toen vanuit de Marokkaanse hoofdstad Rabat de organisatie van de laatste bijeenkomst op hoog niveau met Madrid opgeschort werd. Dit gebeurde enkele dagen nadat Donald Trump de Marokkaanse soevereiniteit over de voormalige Spaanse kolonie had erkend. 

Historie

Het gebied in de Westelijke Sahara was tussen 1924 en 1975 in handen van Spanje, maar is nu grotendeels ingelijfd door Marokko. Tot 1991 woedde er een guerrillaoorlog voor onafhankelijkheid. Marokko ziet liever een soort zelfbestuur van de Westelijke Sahara, onder leiding van Marokko, en wil zich niet volledig uit het gebied terugtrekken. Voorstanders van volledig zelfbestuur hebben zich verenigd in het bevrijdingsleger Polisario Front. 

Polisario  

Nog maar een maand geleden verwelkomde Spanje Brahim Ghali, leider van het Polisari Front. Ghali kwam uit Algerije en is met het coronavirus in het ziekenhuis van Logroño opgenomen. Marokko betreurde de Spaanse houding in deze zaak en verzekerde dat het ‘nota nam’ van de belediging door het opnemen van een vijand.

‘Dit is een politieke crisis, een beslissing die bewust is genomen door de machtskringen in Rabat. Het doel is tweeledig: Spanje laten weten dat Marokko ontevreden is daarmee een reactie uitlokken van de Spaanse regering, en het politieke speelveld beïnvloeden’, analyseerde Haizam Amirah Fernández, senior onderzoeker bij het Koninklijk Instituut Elcano, tijdens het gesprek met RTVE.

Volgens Amirah Fernández heeft het voornemen van Trump, dat hij via een tweet communiceerde, om de Marokkaanse soevereiniteit over de Sahara te erkennen in ruil voor de normalisering van de betrekkingen met Israël ‘de instabiliteit in het westelijke Middellandse Zeegebied enorm vergroot’ en daarmee ook Marokko aangemoedigd. Dat verwacht nu dat de Europese Unie en Spanje in de voetsporen van Trump zullen treden. 

Fernández vermoedt ook dat de Marokkaanse regering een politiek van nationalisme voert en haar traditionele territoriale aanspraak op Ceuta, Melilla en de eilandjes nieuw leven inblaast om ‘de interne druk’ van de publieke opinie te verlichten. 

Impact van de pandemie 

Naast de bilaterale politieke context kampt het noordelijke gebied, grenzend aan Ceuta en Melilla, met een slechte economische situatie die het gevolg is van de coronapandemie. Naast de daling van het bruto binnenlands product en de toename van de schuldenlast heeft de sluiting van de grenzen ertoe geleid dat veel gezinnen -die van de informele handel met de autonome steden leven-, geen inkomsten meer hebben. In Castillejos (Fnideq, in het Arabisch), de stad waar veel van de vluchtelingen die het hek van Ceuta overklommen vandaan komen, zijn er de afgelopen maanden verschillende demonstraties geweest uit ontevredenheid. 

‘We hebben het over een migratie uit de geografische omgeving, die al vóór de pandemie zeer arm was, en extra geraakt is door de sluiting van de grenzen’, verklaart Blanca Garcés, onderzoekster bij het Centrum voor Internationale Zaken van Barcelona (CIDOB) en coördinatrice van de afdeling Migraties. ‘Elke dag komen duizenden mensen Ceuta en Melilla binnen en gaan er weer weg om te werken of goederen te ruilen. Deze economie is van de ene dag op de andere in elkaar gestort”, voegt zij eraan toe. 

Ruth Ferrero, hoogleraar politieke wetenschappen aan de Complutense Universiteit van Madrid en onderzoeker aan het Complutense Instituut voor Internationale Studies (ICEI), beaamt dat er onder de mensen die illegaal naar Ceuta zijn overgestoken hele gezinnen zijn, die zijn geruïneerd door Covid-19. Zij zijn ook het slachtoffer van hun eigen regering, vertelt ze aan RTVE.

De gevaren van de ‘externalisering’ van grenzen 

Op een dieper niveau toont wat er is gebeurd de grenzen aan van het migratiebeleid dat de EU de afgelopen 20 jaar heeft gevoerd, bestaande uit de externalisering van de controle van migratiestromen, die in handen van andere landen wordt gelaten.

Dit externaliseringsbeleid is enerzijds ‘doeltreffend’ omdat het het aantal aankomsten in de landen van de EU vermindert, erkent Blanca Garcés, maar tegelijk is de prijs hoog in termen van mensenrechten en geeft het landen een vrijbrief in handen om politieke druk uit te oefenen. ‘De lidstaten van de EU, in dit geval Spanje, eindigen als gevangenen’, meent de CIDOB-onderzoekster.

Zij vervolgt: ‘Marokko gebruikt dit nu als ‘snelle’ strategie en als een ‘waarschuwing’’. Net als de Turkse regering dat een jaar geleden deed toen zij de doorgang van duizenden migranten naar Griekenland opende. 

Grillig beleid

‘Het is een grillig beleid, niet doeltreffend, onverenigbaar met de doelstellingen, en het laat de mogelijkheid van chantage over aan de staten waarmee het onderhandelt’, meent Ferrero, die eraan herinnert dat Marokko geen democratie is. Zij stelt als alternatief een ‘proactief migratiebeleid’ voor om zo veilige routes naar de Europese arbeidsmarkten te garanderen.  Voor Garcés is het meest geschikte migratiebeleid een beleid dat de levensomstandigheden ‘aan de andere kant’ verbetert. ‘Als je in het noorden van Marokko een bevolking hebt die jong is en volgens de peilingen wil emigreren, dan is dat een tijdbom’, licht zij toe.

Hoe het ook is, het grensgeschil kan niet verder escaleren als Marokko zijn betrekkingen met de EU en de daarmee gepaard gaande economische steun wil behouden. De Europese Commissaris voor Binnenlandse Zaken, Ylva Johansson, herinnerde er dinsdag aan dat de grenzen van Spanje ‘Europese grenzen zijn’ en dat de relatie met Marokko ‘op vertrouwen’ gebaseerd moet zijn.