Else Beekman
Op 11 maart 2020 verklaarde de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) officieel dat de uitbraak van COVID-19 een pandemie was. Wat volgde, was een ongekende wereldwijde crisis, met lockdowns, massale vaccinatiecampagnes en een zoektocht naar antwoorden.
In Spanje werd de lockdown op zaterdag 14 maart officieel afgekondigd, waarna deze op 15 maart in werking trad. Vanaf maandag 16 maart bleven scholen gesloten. Spaanse kinderen zouden pas maanden later, in september, weer naar school kunnen. De eerste lockdown in Spanje was ongekend streng. Na bijna anderhalve maand kwamen de eerste versoepelingen. Een van de belangrijkste was dat kinderen vanaf 26 april weer één uur per dag naar buiten mochten. Nu, vijf jaar later, zijn veel vragen over het coronavirus beantwoord, maar sommige mysteries blijven hardnekkig bestaan. De Spaanse factcheck website Newtral nam een duik in deze materie.
Wat veroorzaakt long COVID?
Een van de grootste raadsels is nog steeds de oorzaak van long COVID. Miljoenen mensen wereldwijd kampen met aanhoudende klachten zoals extreme vermoeidheid, hersenmist en verlies van geur en smaak. De WHO definieerde in 2021 de aandoening als een chronische conditie die ten minste twee maanden na de infectie aanhoudt en niet door een andere diagnose verklaard kan worden. Ook heeft de meerderheid van de long-Covid patiënten geen hevige infectie beleefd. Toch blijft onduidelijk waarom sommige mensen langdurige klachten ontwikkelen en anderen niet. Mogelijke verklaringen variëren van restanten van het virus in het lichaam tot een immuunsysteem dat in een constante staat van paraatheid blijft hangen. Maar definitieve antwoorden ontbreken nog steeds.
Hoe begon het echt? De omstreden oorsprong van het virus
Waar en hoe het virus COVID-19 precies is ontstaan, blijft een bron van speculatie. De meest gangbare theorie is dat het virus van vleermuizen via een ander dier op mensen is overgesprongen, mogelijk op een markt in Wuhan. Maar er zijn ook theorieën over een mogelijk laboratoriumlek, vooral omdat sommige vroege besmettingsgevallen onder medewerkers van het Wuhan Institute of Virology vielen. Hoewel veel wetenschappers vasthouden aan de natuurlijke oorsprong, heeft de Chinese overheid nooit volledige transparantie geboden, waardoor het debat voortduurt.
Hoeveel levens eiste de Covid-19 pandemie?
De WHO schat dat er wereldwijd zo’n 14,9 miljoen mensen zijn overleden als direct of indirect gevolg van COVID-19. Dit aantal ligt aanzienlijk hoger dan de officiële cijfers van overheden. Ondertussen hebben vaccins miljoenen levens gered. Ondanks de valse geruchten die sterfgevallen toeschrijven aan vaccins, tonen zorgvuldig uitgevoerde studies aan dat ze alleen al in Europa ongeveer 1,6 miljoen levens hebben gered. Toch blijven er twijfels over de ware omvang van de pandemie, mede door onderrapportage en variërende teststrategieën per land.
Moeten we ons zorgen maken over de vogelgriep?
Terwijl COVID-19 steeds minder dodelijk lijkt te worden, houdt een ander virus de virologische gemeenschap bezig: de vogelgriep. Dit virus heeft wereldwijd al massale uitbraken veroorzaakt onder vogels en zoogdieren. Tot nu toe is het nog niet goed in staat om zich tussen mensen te verspreiden, maar als dat verandert, zou het een nieuwe pandemie kunnen ontketenen. De viroloog en griepexpert Adolfo García Sastre (Icahn School of Medicine at Mount Sinai, New York) waarschuwt in Newtral dat we ons zorgen moeten maken als het virus genoeg muteert om zich onder varkens te verspreiden. “Alle grieppandemieën die ik heb meegemaakt, zijn eerst via varkens gegaan,” stelt hij.
Komt er een nieuwe COVID-pandemie?
Hoewel het coronavirus nog steeds evolueert, zijn veel wetenschappers optimistisch dat we niet terug zullen keren naar een situatie zoals in 2020. De huidige varianten lijken minder dodelijk, en onze immuniteit, zowel door vaccinatie als door natuurlijke infecties, is toegenomen. Toch waarschuwen sommige experts dat er altijd een kans is dat een nieuwe mutatie plotseling de effectiviteit van vaccins kan omzeilen en een nieuwe wereldwijde crisis kan veroorzaken.
De helse strijd in de ziekenhuizen
Vijf jaar na het begin van de pandemie blijft de impact op de gezondheidszorg een diep litteken in de samenleving. In 2020 werden ziekenhuizen wereldwijd overspoeld met patiënten die leden aan bilaterale longontsteking. Spaanse ziekenhuizen beleefden destijds een ongekende crisis. Artsen en verpleegkundigen werkten dagenlang zonder adequate bescherming. Ze zagen zich vaak genoodzaakt te improviseren met vuilniszakken en duikbrillen. In de eerste vijf weken van de pandemie raakten meer dan 35.000 zorgmedewerkers in Spanje besmet.
“Alsof er elke dag een vliegtuig neerstortte”
Het hoofd van de afdeling infectieziekten van het ziekenhuis Ramón y Cajal in Madrid, Santiago Moreno, was een van de eerste medici die zelf op de intensive care belandde. Hij beschreef zijn ervaring als angstaanjagend en eenzaam. “De eenzaamheid was misschien wel het meest wrede aspect van de pandemie voor gehospitaliseerde patiënten.” Ondertussen herinneren zorgverleners zich hoe ziekenhuiskamers, gangen en zelfs sportzalen werden omgebouwd tot geïmproviseerde IC-units. “Het voelde alsof er elke dag een vliegtuig neerstortte, drie maanden lang,” aldus Roberto Penedo. Hij is coördinator van de spoedeisende hulp. De tekorten aan zuurstof en medische apparatuur dwongen ziekenhuizen om in een razendsnel tempo noodoplossingen te bedenken. Daarop werden in recordtijd extra zuurstoftoevoerpunten geïnstalleerd.
Momenten van hoop
De mentale tol van de pandemie was enorm, niet alleen voor patiënten en hun families, maar ook voor het medisch personeel. “Ik herinner me nog steeds het geluid van de brancards die de overleden patiënten naar buiten brachten,” vertelt Ángela Ibáñez, hoofd psychiatrie. Desondanks waren er ook momenten van hoop. Verplegend personeel schreef bemoedigende berichten op maaltijdtrays en probeerde ondanks alles de menselijkheid te bewaren te midden van de tragedie.
Lees ook: Premier Sánchez en socialisten in het nauw door COVID-maskers schandaal