Else Beekman
Paus Franciscus is op maandag 21 april, Tweede Paasdag, overleden aan de gevolgen van een herseninfarct. Hij werd 88 jaar oud. Het nieuws roept wereldwijd reacties op, ook in Spanje. In katholieke regio’s en steden met een pauselijke connectie wordt rouw zichtbaar. Wat betekent zijn dood voor Spanje?
Spanje heeft met verslagenheid gereageerd op het overlijden van Paus Franciscus. Vanuit het Vaticaan werd het nieuws vanochtend bevestigd, waarna de Spaanse premier, koning Felipe VI en vertegenwoordigers van de katholieke kerk hun condoleances uitspraken. De Spaanse Bisschoppenconferentie liet weten “diep bedroefd” te zijn en prees de paus voor zijn inzet voor vrede, sociale rechtvaardigheid en de armen.
In veel Spaanse kerken luidden kort na het nieuws de klokken. In onder meer Madrid, Sevilla, Santiago de Compostela en Valencia worden herdenkingsmissen gehouden. Ook in kleine dorpen waar het katholicisme nog sterk leeft, trekken gelovigen naar de kerk om een kaars te branden of te bidden.
Rol van het katholicisme in het hedendaagse Spanje
Het aantal praktiserende katholieken in Spanje is de afgelopen decennia afgenomen. Desondanks speelt de kerk nog altijd een belangrijke rol in het publieke en culturele leven. Volgens recente cijfers van het Centro de Investigaciones Sociológicas (CIS) identificeert ongeveer 52% van de bevolking zich nog als katholiek, waarvan slechts 16,8% zichzelf als praktiserend beschouwt (CIS, september 2024).
“Over één generatie moeten we kerken sluiten”
Toch is het geloof nog sterk zichtbaar, met name in Andalusië, Castilla y León en Galicië. En dan vooral rond feestdagen als Semana Santa (de Goede Week voor Pasen) of de pelgrimage naar Santiago de Compostela. De dood van een paus raakt hier velen persoonlijk en roept herinneringen op aan het erfgoed van de katholieke kerk.
Spirituele band tussen Spanje en het Vaticaan
Paus Franciscus bezocht Spanje nooit officieel, maar sprak zich regelmatig uit over thema’s die Spanje direct raken, zoals de opvang van migranten en sociale ongelijkheid. Hij prees Spaanse hulporganisaties voor hun werk onder vluchtelingen en had geregeld contact met Spaanse bisschoppen.
Tijdens zijn pontificaat benoemde hij onder anderen Carlos Osoro, voormalig aartsbisschop van Madrid, tot kardinaal, waarmee Spanje een prominente stem behield binnen de katholieke top.
De Paus en Galicië
Hoewel Paus Franciscus Spanje nooit officieel bezocht, was er in 2021 serieuze hoop op een bezoek aan Galicië tijdens het dubbele Heilig Jaar van Santiago (Xacobeo 2021-2022). Regionale en kerkelijke autoriteiten werkten samen om hem uit te nodigen voor deze historische gelegenheid, maar het bezoek ging uiteindelijk niet door. Voor veel Galiciërs voelde dat als een gemiste kans, vooral omdat de paus herhaaldelijk zijn waardering uitsprak voor de pelgrimage naar Santiago de Compostela en het spirituele belang van de route benadrukte. Zijn afwezigheid werd dan ook breed betreurd, juist in een regio waar het katholicisme nog diepgeworteld is.
Afscheid van een geliefd kerkelijk leider
Spaanse media wijden uitgebreide artikelen aan het leven en werk van Paus Franciscus. In opiniepagina’s wordt hij geroemd om zijn eenvoud, zijn toewijding aan de armen en zijn pogingen om de kerk moderner en inclusiever te maken. Tegelijkertijd klinkt er bij conservatievere katholieken ook kritiek op zijn hervormingsgezindheid.
In kerken door het hele land worden condoleanceregisters geopend en missen opgedragen. Op sociale media stromen berichten van Spaanse gelovigen binnen. Zij omschrijven hem als “een paus met een menselijk gezicht” en “een bruggenbouwer”.
Wie volgt hem op? Spaanse kardinalen in beeld
Met het overlijden van Paus Franciscus komt de vraag op wie hem zal opvolgen. In Spanje gaat de aandacht onder meer uit naar kardinaal Juan José Omella, aartsbisschop van Barcelona, en Antonio Cañizares Llovera, voormalig aartsbisschop van Valencia en lid van de Congregatie voor de Geloofsleer. Omella wordt in Vaticaanse kringen gezien als een gematigde figuur met diplomatieke kwaliteiten. Hoewel een Spaanse paus historisch zeldzaam is, wordt Spanje wel genoemd als mogelijke leverancier van pauselijke invloed in het komende conclaaf. Ook kardinaal Carlos Osoro, emeritus aartsbisschop van Madrid, wordt genoemd als invloedrijke stem binnen het conclaaf. Al wordt hij zelf niet als pauselijke kandidaat gezien.
De komende dagen wordt een stroom van Spaanse pelgrims richting Rome verwacht om afscheid te nemen.