‘De discussie over de hogesnelheidstrein tussen Lissabon en Madrid zal weer een keer op de agenda komen, maar niet tijdens deze of de volgende regeerperiode’ zei António Costa, de premier van Portugal al in 2017. Een jaar later meldde hij: ‘In de Portugese politiek heerst en taboe op de AVE en dat zal nog lang zo blijven’. Daarmee zette hij de toon voor het ogenschijnlijk zo logische onderwerp; de hogesnelheidstrein tussen Lissabon en Madrid. De AVE werd een heuse doos van Pandora, een taboe. Iets onmogelijks.
Liever Galicië dan Madrid
De Portugese regering wil vooruitgang boeken op het traject tussen Porto en Vigo in Galicië en de reistijd van tweeënhalf uur terugbrengen naar 55 minuten. Premier Costa van Portugal redeneert als volgt: ’Ten eerste is er al een snelle manier om naar Madrid te komen, -een vlucht tussen beide steden duurt slechts een uur-, en ten tweede is het een kwestie van gevoel; Portugal heeft meer banden met Galicië
Een uitspraak waarmee hij inwoners van Extremadura wat verbijsterd achter laat; vertegenwoordigers van hun deelregering horen positieve geluiden over de relaties wanneer zij zaken doen in Lissabon.
Geld gooit roet in het eten
Het eerste serieuze nieuws over de hogesnelheidstrein Lissabon-Madrid dateert van 2000. De toenmalige regeringshoofden, José María Aznar (Spanje) en António Guterres (Portugal), besloten tijdens de Iberische top in Salamanca een commissie op te richten om het project verder te onderzoeken. In 2003 werd het goedgekeurd en bereikte de landen een akkoord: de trein zou via Badajoz lopen, een Europese spoorbreedte hebben en beide hoofdsteden, met een snelheid van 350 kilometer per uur in twee uur en 45 minuten, met elkaar verbinden. Het project zou tussen 2013 en 2015 voltooid moeten zijn.
Geen prioriteit voor Portugal
Maar in Portugal vindt het idee nog steeds geen bijval. ‘Het is veel geld voor iets dat geen prioriteit heeft’, vindt de conservatieve centrumrechtse partij PSD. In 2011 werd Pedro Passos Coelho (PSD) benoemd tot premier en is het project, tegen betaling van een afkoopsom, stilgelegd. Portugal bereikte in die tijd een akkoord met de zogenoemde trojka (Europese Commissie, ECB en IMF) over een financieel reddingsplan en had geen geld voor de trein.
Het AVE-project Lissabon-Madrid werd aan Portugese zijde in twee delen gesplitst: Lissabon-Poceirão en Poceirão-Caia, op de grens met Badajoz. Alleen het laatste deel werd toegekend, ter waarde van bijna 1,7 miljard euro. Een onmogelijk bedrag ten tijde van een reddingsoperatie. In 2015 kwam socialist António Costa aan de macht. Hij deed de belofte om, na de bezuinigingen van zijn voorganger, weer vooruit te kijken. Daarmee was er ook weer even hoop voor de AVE. Maar weer was het onderwerp taboe; er was nog steeds geen geld was voor zo’n omvangrijk project. Onder Costa’s leiding voltrok zich het Portugese wonder van economisch herstel, dat gebaseerd is op een strikte beheersing van de uitgaven. Door de houding van de Portugezen blijft de AVE terugkomen in het Portugese publieke debat; de autoriteiten hebben het project weliswaar nooit opgegeven, maar werken ook niet mee.
De politieke rol van Porto
De lijn Porto-Vigo heeft drie grote voordelen. Allereerst is de aanleg goedkoper. Ten tweede geeft dit traject voorrang aan Porto, de tweede stad van Portugal, en speerpunt in de strijd om het land te decentraliseren. Midden in de crisis van de pandemie, waarbij luchtvaartmaatschappij TAP – met de staat als hoofdaandeelhouder – met een enorm verlies aan inkomsten te maken had, herstartte het bedrijf na de lockdown in het voorjaar, met een gereduceerd aanbod van 71 vluchtroutes. Slechts drie daarvan vertrokken vanuit Porto, wat een politieke discussie op gang bracht die werd aangevoerd door oppositieleider Rui Rio (PSD).
De derde en belangrijkste reden is de invoering van hogesnelheidstrein tussen Lissabon en Porto. Hiermee wordt de echte grote vernieuwing van de Portugese infrastructuur afgerond. Momenteel is de snelste trein de Alfa Pendular, die een maximumsnelheid van 220 kilometer per uur bereikt en de twee belangrijkste Portugese steden in drie uur met elkaar verbindt. Met de hogesnelheidstrein, die tegen 2030 zal rijden en 4,5 miljard euro zal kosten, duurt de reis nog maar een uur en 15 minuten.
Parel van Portugees Investeringsplan
Kortom, de hogesnelheidstrein tussen Lissabon en Porto is de parel van het Investeringsplan tot 2030. Wanneer het traject wordt doorgetrokken van Porto-Vigo, is deze Atlantische route de snelste verbinding met Spanje. Voor minder geld dan de aanleg van de hogesnelheidslijn naar Madrid zou kosten.