Else Beekman
In het noorden van Andalusië dreigen duizenden olijfbomen, sommige eeuwenoud, te verdwijnen voor de aanleg van grootschalige zonneparken. Voor de regionale overheid van Andalusië, de Junta de Andalucía, zijn deze projecten van openbaar nut en essentieel voor de energietransitie. Op sociale media gaat een opname van een huilende boer viraal. Hij wil noch onteigend, noch gecompenseerd worden, maar gewoon zijn leven blijven leven als olijfboer.
Het gaat om meerdere grootschalige zonne-energieprojecten in de provincies Jaén en Córdoba. Een van die projecten wordt geleid door Greenalia Solar. Dat bedrijf wil vijf zonnecentrales installeren met een gezamenlijke capaciteit van 254,98 megawatt, verspreid over een gebied van 895 hectare. Hiervoor moeten naar schatting 00.000 olijfbomen worden gekapt.
Die bomen – in sommige gevallen eeuwenoud – moeten het veld ruimen in een gebied dat is voorgesteld om uitgeroepen te worden tot UNESCO-werelderfgoed onder de titel ‘Landschap van Andalusische Olijfgaarden’. Een nominatie die het dankt aan de uitgestrekte olijfgaarden, de kwaliteit ervan en het milieubelang dat ze vertegenwoordigen. Het dossier voor deze erkenning staat nu druk. Ook zijn er archeologische resten gevonden in het gebied.
Onteigening op basis van ‘openbaar nut’
Om het land voor deze projecten te kunnen onteigenen, heeft de regioregering de projecten geclassificeerd als van ‘openbaar nut’. Lokale boeren en organisaties zijn falikant tegen deze classificatie en de bijkomende onteigening en kondigen juridische stappen aan. Ze vinden dat de zonneprojecten hun levensonderhoud bedreigen en onherstelbare schade aanrichten aan het culturele landschap.
Reactie Greenalia
Greenalia heeft publiekelijk gereageerd op de kritiek. Volgens het bedrijf zijn de bezwaren vooral politiek gemotiveerd en niet gebaseerd op feitelijke of juridische tekortkomingen. De onderneming benadrukt dat hun zonneparken zijn ontworpen met respect voor het milieu. Daarbij verwijzen ze naar de milieueffectrapportages die positief zijn beoordeeld. Op basis van die positieve beoordelingen zijn ook de nodige vergunningen afgegeven. Greenalia stelt bovendien dat de projecten bijdragen aan de reductie van CO₂-uitstoot en dat eventuele overlast tijdens de aanlegfase wordt beperkt en waar nodig hersteld. Men spreekt over een minimale impact op de omgeving en benadrukt dat alle activiteiten binnen de wettelijke kaders plaatsvinden. De milieuwinst, stellen zij, weegt ruimschoots op tegen het verlies van landbouwgrond.
Verdeeldheid in betrokken gemeentes
In de gemeenten Lopera, Arjona en Marmolejo, waar de meeste projecten zijn gepland, heerst grote verdeeldheid. Sommige gemeentebesturen steunen de projecten vanwege de economische voordelen en de bijdrage aan duurzame energie. Andere uiten, net als de boeren, zorgen over de impact op het lokale erfgoed en de landbouw.
In Lopera heeft het gemeentebestuur bijvoorbeeld een speciaal landschapsplan goedgekeurd om de installatie van grote zonneparken te reguleren en te beperken. Met dit plan wordt het lokale bestemmingsplan (PGOU) aangepast opdat de gemeente controle kan uitoefenen op de locaties en voorwaarden waaronder zonneparken kunnen worden geïnstalleerd. Ook heeft de gemeente opdracht gegeven om de milieueffecten van toekomstige zonne-energieprojecten te beoordelen.
Getroffen boeren
Ongeveer honderd boeren worden direct getroffen door de onteigeningen. Velen hebben generaties lang olijfbomen gecultiveerd als inkomstenbron. Ze maken zich zorgen over onvoldoende compensatie en het verlies van hun traditionele manier van leven. Sommige boeren hebben juridische stappen ondernomen tegen de onteigeningen. Ze vinden dat de projecten hun rechten schenden en het milieu schaden.
Hun opties zijn schaars. Ze hebben de keuze om hun land aan energiebedrijven te verpachten in ruil voor jaarlijkse betalingen. Spaanse kranten melden bedragen van ongeveer €3.000 per hectare per jaar. Doen ze dat niet, dan kan dat onteigening onder het mom van ‘openbaar nut’ tot gevolg hebben. De boeren voelen zich hiermee onder druk gezet, want hebben feitelijk geen keuze. De compensatie die hen wordt beloofd in geval van onteigening, vinden ze niet voldoende. Vooral niet gezien de emotionele en economische waarde die hun land voor hen vertegenwoordigt.
‘Geen geld of panelen, maar mijn olijfbomen’
Recent ging een fragment viraal uit het programma Espejo Público, waarin een van de getroffen boeren geëmotioneerd zijn verhaal deed. In tranen vertelde hij dat hij geen onteigening of compensatie wil. Wat hij wél wil, is simpelweg zijn olijfbomen en zijn leven behouden. Het fragment raakte een snaar bij velen en werd op sociale media breed gedeeld als symbool van de menselijke kant van dit grootschalige energiedebat.
Dit bericht op Instagram bekijken
Standpunt van milieu en landbouworganisaties
Onder milieuorganisaties heerst verdeeldheid. Groepen zoals Campiña Norte STOP megaplantas solares, staan niet te juichen om deze grootschalige ‘groene’ energieprojecten. Ze waarschuwen voor de impact op het milieu dat het kappen van vaak eeuwenoude olijfbomen zal hebben. De vrees bestaat dat lokale ecosystemen ermee worden verstoord. Anderen steunen juist weer de ontwikkeling van hernieuwbare energie. Campiña Norte STOP megaplantas solares en SOS Rural organiseren protesten en spannen rechtszaken aan om de projecten te stoppen vanwege de schade aan biodiversiteit en het culturele landschap dat deze tot gevolg zouden hebben.
Ook Rafael Navas Ferrer, voorzitter van de landbouworganisatie ASAJA in Córdoba, liet zich kritisch uit over het huidige beleid. In een interview met European Conservative waarschuwde hij voor de risico’s van het opofferen van landbouw- en veeteeltgrond voor zonneprojecten. “Landbouwgrond heeft een productieve waarde die niet verloren mag gaan. Het gebruik ervan voor zonneprojecten kan contraproductief zijn als de impact op de landbouwproductie niet goed wordt ingeschat.” Hij pleit voor een beter evenwicht tussen hernieuwbare energie en landbouw, zeker in een regio als Andalusië, waar de olijfolieproductie een essentiële pijler vormt van de regionale economie.
“De energiecrisis is een probleem dat ons allemaal raakt, maar de oplossingen moeten realistisch zijn en rekening houden met de belangen van alle betrokken sectoren. We mogen niet toestaan dat de energietransitie plaatsvindt ten koste van de productieve sectoren die altijd de basis van onze economie zijn geweest,” benadrukt hij.
Zonneparken en hun klimaatimpact
Hoewel zonne-energie een schone energiebron is, kan de aanleg van zonneparken op voormalige bosgebieden negatieve klimaatimpact hebben. Een studie van Harvard Forest en Mass Audubon benadrukt dat het verwijderen van bossen voor zonneparken de koolstofopslagcapaciteit vermindert. Bovendien elimineert het ook de lokale verkoelende effecten van bomen. Ze pleiten voor het strategisch plaatsen van zonne-installaties op reeds ontwikkelde of gedegradeerde terreinen met een lage ecologisch waarde om deze negatieve effecten te minimaliseren.
Nationale stroomuitval wijst op kwetsbaarheid van energiebeleid
Na de landelijke stroomuitval op 28 april 2025 heeft SOS Rural extra kritiek geuit op het huidige energiebeleid van de Spaanse overheid. De storing zou aantonen hoe kwetsbaar het huidige model is waarbij het zwaartepunt van energieproductie steeds meer verschuift naar grote, geïsoleerde zonneparken. Dat gaat ten koste van kleinschalige, lokale productie. SOS Rural pleit voor een fundamentele herziening van het energiebeleid met dasarin een grotere rol voor bescherming van vruchtbare landbouwgrond en de voedselzekerheid van het land.
Teelt olijven belangrijke economische pijler voor Andalusië
Voor Spanje is de overgang naar hernieuwbare energie cruciaal om zijn klimaatdoelstellingen, mede opgelegd vanuit Europa – te behalen. Andalusië speelt een sleutelrol in deze transitie vanwege het zonnige klimaat. De keuze tussen eeuwenoud cultureel erfgoed en het behalen van klimaatdoelen voor een groenere toekomst ligt alleen erg gevoelig. In de regio is olijventeelt niet alleen een historische traditie, maar vormt ook een van de belangrijkste economische pijlers. Andalusië is verantwoordelijk voor bijna 80% van de totale Spaanse olijfolieproductie en meer dan 30% van de wereldproductie. Duizenden gezinnen zijn direct of indirect afhankelijk van de sector, die bovendien nauw verweven is met toerisme, gastronomie en export.
Betere alternatieven voorhanden
Critici betogen dat overheden ook alternatieve en duurzame benaderingen moeten overwegen. Ze doelen op een combinatie van landbouw en zonne-energie (agrivoltaics) om beide doelen te bereiken. Een voorbeeld is een project in Zuid-Spanje waarbij bifaciale zonnepanelen zijn geïntegreerd in superintensieve olijfgaarden. Transparante zonnepanelen zijn hier 4 meter boven de olijfbomen geplaatst in zo een hoek dat zowel de zonnepanelen als de bomen zonlicht krijgen. Zo kunnen oogstmachines onder de panelen opereren zonder de bomen te beschadigen.
Bronnen: El País, Huffington Post, The Harvard Gazette