Saskia Plazier
Afgelopen zomer ontvingen de Spaanse kerk en het Vaticaan een klacht over vermeend kindermisbruik. De klacht betrof de huidige bisschop van Cádiz en Ceuta, Rafael Zornoza. De aantijgingen gaan terug tot de jaren negentig, toen de bisschop nog priester was in Madrid. Ondanks de verdenking bleef Zornoza nog maandenlang zijn ambt uitoefenen.
Deze nieuwe zaak rond de Spaanse bisschop werpt opnieuw een schaduw over de manier waarop het Vaticaan met misbruikklachten omgaat.
Het vermeende slachtoffer is een Spaanse man die ten tijde van het misbruik nog minderjarig was. Hij stuurde een brief naar het Vaticaan over het misbruik. Die brief is in handen van El País, de Spaanse krant die zich al jaren meedogenloos vastbijt in misbruikschandalen binnen de Spaanse kerk. In 2018 begon de redactie een grootschalig onderzoek naar seksueel misbruik door geestelijken binnen de katholieke kerk. Sindsdien heeft El País honderden gevallen blootgelegd en tientallen priesters en bisschoppen in verband gebracht met misbruik en doofpotpraktijken.
Vaticaan keek maandenlang de andere kant op
Ondanks de ernst van de aantijgingen en het feit dat de klacht door het Dicasterie voor de Geloofsleer als geloofwaardig werd beoordeeld, ondernam niemand actie. Pas na publicatie van het artikel in El País heeft Zornoza zijn agenda opgeschort. Hij ontkent alle beschuldigingen en zegt dat hij tijdelijk zijn werk neerlegt “voor de opheldering van feiten en vanwege ziekte”. Van disciplinaire maatregelen is echter nog altijd geen sprake.
Volgens het Vaticaan moet eerst de lopende kerkelijke procedure worden afgewacht, een uitleg die bij veel Spanjaarden vragen oproept over de bereidheid van de kerk om op te treden. Opmerkelijk is dat de paus zijn ontslag al had kunnen aanvaarden, want Zornoza is al 76. Bisschoppen zijn volgens canoniek recht verplicht om hun ontslag aan te bieden zodra ze 75 worden, alhoewel dat dan wel uitgesteld kan worden door de kerk. Een makkelijke uitweg lag dus binnen handbereik.
Zwaarste vorm van verraad
Volgens het vermeende slachtoffer vond het misbruik plaats tijdens de biecht. In de aanklacht staat dat het slachtoffer bij Zornoza kwam biechten over zijn homoseksuele gevoelens. De priester zou dat moment hebben gebruikt als een vorm van “manipulatie en controle”. Zornoza liet hem volgens de verklaring geloven dat hij “niet in staat was om lief te hebben of vriendschap te begrijpen”. Zo praatte hij het slachtoffer een groot schuldgevoel aan. “Na mijn biecht over mijn homoseksuele daden ging ik naar bed,” staat verder in de verklaring. “Enkele minuten later kwam hij mijn kamer binnen en streelde mij”, aldus het slachtoffer.
Binnen het kerkelijk recht geldt dit als een van de zwaarste zonden die een geestelijke kan begaan, omdat het sacrament van de biecht heilig en onaantastbaar is. Een priester die zo’n vertrouwensrelatie misbruikt voor seksuele toenadering, riskeert schorsing of zelfs ontslag uit het ambt. Dat juist een bisschop zich schuldig heeft gemaakt aan dit vergrijp, maakt de zaak des te explosiever voor de Spaanse kerk.
Kloof binnen de Spaanse Kerk
De zaak rond bisschop Zornoza staat in schril contrast met een recent geval binnen dezelfde bisschoppenconferentie. Nog geen week geleden werd een andere Spaanse priester, de jezuïet José Antonio García Quintana, directeur van een gevangenispastoraal in Asturias, uit zijn functie gezet. Dat gebeurde wel binnen twee maanden, García was in juli aangeklaagd wegens pedofilie. Hier werd wel snel gehandeld omdat de orde zelf vroeg om de priester uit zijn ambt te zetten. “In dat geval was het de congregatie die om die maatregel vroeg,” aldus een woordvoerder van de Conferencia Episcopal Española. De CEE is het overlegorgaan waarin alle Spaanse bisschoppen samen hun beleid afstemmen en de katholieke Kerk in Spanje vertegenwoordigen.
Kritiek op het Vaticaan en paus Leo XIV
De affaire rond de bisschop van Cádiz is ook een belangrijk moment voor paus Leo XIV. Aan hem de taak te laten zien hoe serieus hij misbruik binnen de Kerk wil aanpakken. Zijn voorganger, paus Franciscus, kreeg veel kritiek omdat hij de Spaanse misbruikcrisis grotendeels negeerde. Leo XIV beloofde meer openheid en snellere procedures. Maar zolang het Vaticaan geen maatregelen neemt tegen Zornoza, blijft die belofte vooral een mooi voornemen.
Kerk onder druk
Ook in Spanje zelf is onduidelijk wie de verantwoordelijkheid draagt. Het Dicasterie voor de Geloofsleer gaf in juli opdracht tot een kerkelijk onderzoek, maar droeg het dossier over aan het aartsbisdom Sevilla. Dat stuurde de zaak vervolgens door naar het Tribunaal van de Rota, een kerkelijke rechtbank onder de pauselijke nuntiatuur in Madrid. De instanties schuiven het dossier heen en weer, maar niemand grijpt in.
De Spaanse Kerk worstelt al jaren met haar geloofwaardigheid, en de zaak rond de bisschop van Cádiz maakt duidelijk dat die strijd nog lang niet gestreden is en dat de kerk liever zwijgt dan handelt.
Erkenning en compensatie voor 39 slachtoffers van kerkelijk misbruik in Spanje