De ideeën over een fiscale unie zouden nu enige vorm kunnen aannemen. Intussen wordt Madrid in het ongewisse gehouden over de voorwaarden voor een toegezegde ESM-lening, evenals de wegen die Catalanen zullen inslaan om hun onafhankelijkheid van Spanje door te zetten.
In feite bevindt Spanje zich in een uitermate moeilijke positie. Het land moet zich moderniseren en kan niet veel langer blijven stilstaan bij een veel te hoge werkloosheid.
Ook kan Spanje niet stilstaan bij een veel te omvangrijke bureaucratie onder een meervoudig bestuurssysteem, dat feitelijk draait om minder dan een handvol beduidende politieke en maatschappelijke stromingen.
Daarnaast is er een niet-ongezond bedrijfsleven dat -uit eigen belang- teveel verknoopt zit met het politiek bedrijf.
Koek en ei
Het goedkope geld dat na de komst van de euro werd rondgestrooid leidde ertoe dat niet terug te betalen private schulden ontstonden, terwijl de Spaanse staat er juist wel bij voer en de schijn verbreidde, dat het koek en ei was met de aanpassing aan de welvarende, noordelijke Europese landen, zoals Nederland en Duitsland.
Verschillende deskundigen zagen het gevaar al omstreeks 2006 opdoemen. Een ongeremde constructie-‘boom’ rolde door het land voor objecten en plannen waarvan niemand ook maar kon bedenken waarom die nodig waren of hoe ze rendabel gemaakt konden worden.
De instorting van het globale kredietwezen en de Lehman’s affaire brachten eind 2007 de werkelijkheid aan het licht.
Tegen de lamp
Vijf jaar later blijkt Spanje volgens Graham Summers van Phoenix Capital Research tegen de lamp gelopen te zijn met een volume aan staatsobligaties dat ongeveer 1.5 biljoen euro beloopt.
Staatsobligaties die, volgens Summers, als waarborg ingezet worden voor tientallen biljoenen aan speculatieve derivaten en kredieten.
Kapitaalvlucht
Intussen vloeien miljarden het land uit van investeerders die eieren voor hun geld kiezen en de koek van eigen deeg liever aan Spanje over laten. In augustus verdwenen alweer zo’n 14 miljard euro van de rekeningen bij Spaanse banken. Sinds het begin van dit jaar daalden de bank-deposito’s met ruim 15%.
Het op zichzelf goede plan van de regering Rajoy om met bezuinigingen orde op zaken te stellen, leidde echter reeds tot onevenwichtigheden, sociale onrust en felle protesten.
De keuze om lonen te verlagen en lasten te verhogen, voornamelijk om een aantal failliete banken in leven te houden, blijkt niet goed aangekomen te zijn.
Het getalm door enkele landen om de ECB te laten helpen zonder daarbij de belastingbetaler de kosten te laten betalen, nu weer gevolgd door grote politieke onzekerheid over de voorwaarden van op 25 juni reeds afgesproken hulpverlening door deze centrale bank, maakt dat de Spaanse regering met de rug tegen de muur gedrukt wordt.
Wie is de baas?
De grote vraag is evenwel, wie er nu eigenlijk de baas is in Spanje? Is dat een aarzelende regering, een stel failliete bankiers of een paar belanghebbende landen in de eurozone die uitsluitend in termen van bezuinigingen denken, ongeacht de sociale structuur, tradities en economische cultuur van andere landen.
Deze constellatie heeft er nu toe geleid, dat in steeds meer landen van de eurozone groepen naar zelfstandigheid zijn gaan streven, om het noodlot van Griekenland nog op tijd te ontlopen.
Catalanen
Met de ijverige Catalanen voorop heeft het er alle schijn van dat Spanje uiteen zou kunnen vallen. Het beeld van het 13e eeuwse “Spanje” (het heette toen niet zo) doemt daarbij weer op. Wat te denken van de kroondomeinen Castillië en Aragon of een nieuw ‘koninkrijk Granada’?
Zover zal het niet komen, maar een afsplitsing van Catalonië, waartoe op termijn ook Valencia, Murcia en de Balearen zouden willen toetreden, is momenteel niet ondenkbeeldig.
Italië
Eenzelfde beweging doet zich voor in Italië, waar Venetië, eens een machtig handelsimperium in het Middellandse Zeegebied, afgelopen weekeinde liet weten genoeg te hebben van de Italiaanse republiek. Het wil zijn oude glorie herstellen en niet langer gebukt gaan onder van buitenaf opgedrongen “austerity” maatregelen die alles en iedereen verarmen.
Deze ontwikkelingen breiden zich uit in Europa en versterken zich bovendien. Een hoge prijs die Europa zou moeten betalen voor de overhaaste, doldrieste invoering van een gezamenlijke munt. Europa breekt uit elkaar.
Van de gedachten over een vreedzame integratie van bevolkingen is door het financiële geklungel feitelijk geen haar meer over. Politici hebben hun kruid verschoten en hebben door hun machteloosheid tegenover banken het vertrouwen bij veel mensen verspeeld.
Draaideur
Dat alles betekent evengoed, dat Spanje zich in een draaideur-situatie bevindt. In deze denkbeeldige draaideur zitten 3 afdelingen: Spanje kiest voor de “Griekse weg”; de huidige Spaanse regering wordt afgezet en vervangen door niet-gekozen EU-technocraten of Spanje schrijft alle schulden af en verlaat de eurozone.
De laatste optie wordt omgeven door allerlei bedreigingen, vooral van het geldwezen, dat de verdoemenis over het land uitspreekt zou het wagen zijn eigen boontjes te gaan doppen.
De eerste optie daarentegen, die nu wordt gevolgd, leidt -naar Grieks voorbeeld- tot onzelfstandigheid en een geruïneerde economie.
Frau Merkel
Het bezoek van de Duitse bondskanzelier Frau Merkel aan Griekenland op 9 oktober, een fysiek en politiek waagstuk, kan aan het licht brengen dat Duitsland erop staat de zaken van de onmachtige Griekse regering tijdelijk over te nemen.
In feite is dat nog de enige mogelijkheid om het land binnen de eurozone te houden (wat het Griekse volk ondanks alles wil) en het totaal corrupte bestuurssysteem te omgaan en uit te roken (wat de zittende regering juist niet wil).
Een middenweg schijnt door de onmachtigheid van de ECB en de veel te lange aanlooptijd voor hulpverschaffing, die naar zeggen in zijn volle omvang pas zou kunnen optreden na de Duitse verkiezingen in september 2013, niet meer gegeven.
Spiraal
De Spaanse economie bevindt zich in een niet te stuiten neerwaartse spiraal, waarbij minder fiscale inkomsten van de staat telkens worden afgestraft met hogere belastingen die bijgevolg leiden tot nog minder consumptieve uitgaven en daarmee een nog hogere werkloosheid en meer sociale onvrede.
Dat werkt het onafhankelijkheidsstreven vervolgens steeds verder in de hand. Of het Italiaanse voorbeeld van een niet-gekozen technocraat als president van Spanje in deze fase nog helpt, is verre van zeker.
Netzomin het zeker is, dat diens koers zoveel zou blijken af te wijken van die van de ongelukkige Mario Rajoy. Hij verbruikte teveel tijd en nam enkele minder gelukkige maatregelen om banken te redden, die uiteindelijk toch zullen moeten verdwijnen.
Rokertje
Spanjaarden steken als ze nerveus worden graag een rokertje op. Had Rajoy de Duitse gezondheidswaan niet gevolgd en zou hij van de opcenten op tabakswaren zijn afgebleven, zouden veel Spanjaarden hem dankbaar zijn geweest en hem stellig meer ‘beenruimte’ hebben gegeven om door te gaan met hervormingen.
De Europese draaideur draait echter door en het wegnemen van dat kleine stukje levensvreugde laat de hoop erop voor Rajoy voorlopig in rook opgaan. Om vervolgens in New York met een deftige sigaar in de mond over Times Square te gaan wandelen, was voor velen dan ook een heuse slag in het gezicht en blijk van minachting.
Spanje is de sigaar en wie weet dat beter dan het verarmde volk?
Reuters, El País, Daily Mail, La Informacion, Financial Times