Stuwmeren zijn onder andere belangrijk voor de drinkwatervoorziening, voor irrigatie en om energie op te wekken. Daarnaast regelen ze ook het waterpeil in de rivieren, wat het risico op overstromingen vermindert en zorgt voor een waterbuffer bij droogte. Maar stuwmeren veroorzaken ook problemen. Een stuwmeer zet vruchtbaar land onder water, soms moet een compleet dorp of dorpen verhuizen en hele stukken rivier veranderen in kunstmatige ecosystemen. Sommige dammen spuien het koude water van de bodem van het stuwmeer, met vaak een laag zuurstofgehalte en veel metalen. Dat heeft effect op het leven in de rivier.
Gevolgen voor landschap en biodiversiteit
Stuwdammen hebben grote impact op het complete landschap van de rivier. Dammen houden sediment vast dat het rivierwater met de stroming meevoert. Daardoor verdwijnen zand- en grindbanken met de bijbehorende begroeiing in rivieren. In de Ebrodelta, een gebied van grote economische en natuurlijke waarde aan de Spaanse oostkust, kalft de zee de kust af door een tekort aan sedimenten. Vissen kunnen niet meer stroomopwaarts migreren, omdat ze de stuwdammen niet kunnen passeren, terwijl de migratie belangrijk is voor hun voortplanting.
Ook de kunstmatige waterhuishouding als gevolg van stuwdammen verarmt het rivierleven. Een dam verandert de omvang en de frequentie van hoog en laag water. Dat is vooral te merken bij stuwmeren voor de opwekking van elektriciteit. De stroming is sterk op tijdstippen dat het energieverbruik hoog is en laag op andere tijdstippen. Het leven in de rivieren, van kleine microben tot de vissen, is juist gewend aan een natuurlijke waterhuishouding en is erg gevoelig voor veranderingen. Een verandering in de waterhuishouding is voor dieren vaak het signaal om bijvoorbeeld te gaan migreren.
Verouderde stuwdammen
Stuwdammen zijn niet voor de eeuwigheid gebouwd en veel dammen zijn nu verouderd. In heel Europa pleiten mensen voor het verwijderen van in onbruik geraakte dammen. Het project Dam Removal Europe verzamelt kennis en ervaringen over het verwijderen van dammen en brengt initiatieven van lokale groeperingen bij elkaar. Op basis van data van officiële instanties, waaronder het Spaanse ministerie voor Ecologische Transitie, is een kaart gemaakt met verwijderde dammen in Europa.
In Spanje zijn veel oude dammetjes en stuwdammen aanwezig. In de Baskische provincie Gipuzkoa aan de golf van Biskaje, is bijvoorbeeld het merendeel van de bijna 1.000 (stuw-)dammen verouderd. Je kunt ze niet zomaar laten liggen, omdat ze zonder onderhoud een gevaar vormen. Ze moeten of gemoderniseerd worden of verwijderd.
Spanje verwijdert veel in onbruik geraakte kleine waterkeringen of dammen. Enkele voorbeelden van relatief grote verwijderde zijn de dammen van Robledo de Chavela, Retuerta, Yecla de Yeltes, Gotera en Inturia.
De vakgroep fluviale ecologie van de universiteit van Baskenland onderzoekt het effect van menselijk ingrijpen op het ecosysteem van rivieren. Ook het effect van de verwijdering van de dam van Enobieta, een van de grootste stuwmeren die in Europa zijn verwijderd, wordt onderzocht. Deze dam van 42 meter hoog ligt in het dal van Artikutza (Navarra), een Natura 2000 gebied. De dam was gebouwd in de jaren vijftig van de vorige eeuw. Door geotechnische problemen moest het ontwerp worden aangepast en werd de dam veel kleiner dan oorspronkelijk bedacht. Twintig jaar later werd stroomafwaarts in dezelfde rivier het stuwmeer van Añarbe gebouwd, waardoor de dam van Enobieta nutteloos werd.
De gemeente Donostia-San Sebastián begon in 2018 aan de verwijdering van het stuwmeer. Het duurde twee jaar om het meer te laten leeglopen. Onderzoekers bestudeerden de natuur in het rivierdal ten tijde van het stuwmeer, tijdens de jaren waarin het leegliep en tijdens het herstel van de natuur. De rivier neemt snel weer zijn natuurlijke verloop aan, het leven in de rivier neemt toe en op gronden die door het stuwmeer onder water stonden groeit alweer bosvegetatie. De natuur neemt weer bezit van het dal.