Sinds bekend is dat Spanje in het kader van het Europese Dam Removal Programme bijna aan kop ging als land dat de meeste verouderde barrières had verwijderd, doet ook misinformatie de ronde. Beweerd wordt dat het vrijmaken van rivieren droogte zou bevorderen en anderzijds overstromingen in de hand zou werken.
Wetenschappers en bestuurders zijn zich bewust van de controverse die ontstaat in de publieke opinie wanneer er gesproken wordt over het slopen van dammen in een context van droogte. Bepaalde sectoren verspreiden berichten die juist suggereren dat het water van rivieren dat in de zee stroomt, synoniem is met het verspillen van een vitale hulpbron. Of dat de regering om onduidelijke motieven juist de droogte zou willen verergeren. Sommige mensen denken dat complete stuwmeren erdoor zullen verdwijnen. Het tegendeel is waar. De verouderde infrastructuren waar het hier om gaat hebben geen enkele functie meer en vooral negatieve effecten.
Biodiversiteitsstrategie van de EU
Het verwijderen van verouderde dammen, stuwen en waterkeringen is onderdeel van de bredere Biodiversiteitsstrategie van de Europese Unie voor 2030. Die is erop gericht om ten minste 25.000 kilometer aan rivieren weer vrij te laten stromen. Het zogenoemde Dam Removal Programme heeft als voornaamste doel het herstellen van de rivier ecosystemen en biodiversiteit.
Factsheet Europese Unie
De beoogde effecten van het verwijderen van obstakels uit rivieren, waaronder het voorkomen van droogte en verbeteren van watermanagement, staan gedetailleerd omschreven in de factsheet van damremoval.eu. Samengevat:
Verouderde barrières verhogen het risico op overstromingen en economische kosten: Veel dammen en stuwen zijn gebouwd in de 20e eeuw en zijn niet ontworpen om de huidige extreme weersomstandigheden aan te kunnen. Dat leidt tot een verhoogd risico op doorbraken en overstromingen.
Stuwmeren kunnen de gevolgen van droogte verergeren omdat er stroomafwaarts minder water beschikbaar is. Bovendien dragen stuwmeren in gebieden met hoge temperaturen bij aan extra waterverlies door verdamping.
Barrières koppelen rivieren los van hun uiterwaarden en grondwater: Dit leidt tot verminderde wateropslag in de bodem, terwijl die opslag juist essentieel is voor het tegengaan van droogte en het verbeteren van de waterkwaliteit.
Barrières verminderen de veerkracht van delta’s en riviermondingen tegen zeespiegelstijging omdat ze sediment vasthouden dat anders zou bijdragen aan het versterken van delta’s en riviermondingen tegen overstromingen en zoutindringing.
Slechts een klein percentage van de dammen is specifiek bedoeld om overstromingen te beheersen. De meerderheid is niet effectief in het verminderen van overstromingsrisico’s en heeft in dat opzicht geen functie.
De voordelen van rivieren natuurlijk laten stromen
Herstel van de natuurlijke stroom van rivieren kan zodoende bijdragen aan de aanvulling van grondwater, het handhaven van waterniveaus tijdens droge periodes en aan de weerbaarheid van ecosystemen tegen klimaatveranderin. Gezonde, vrij stromende rivieren kunnen water beter absorberen en verdelen tijdens extreme weersomstandigheden. Dat vermindert de impact van droogtes of van overvloedige regenval. Bovendien beperkt het verwijderen van verouderde en gevaarlijke obstakels in rivieren ook veiligheidsrisico’s. Veel oude dammen vormen een groot gevaar voor mensen en dieren in het wild. Het verwijderen ervan helpt potentiële ongelukken en milieuschade te voorkomen.
Verwijderingen in Europa
In 2023 werden 487 barrières verwijderd in 15 Europese landen, een stijging van 50% ten opzichte van het voorgaande jaar. Deze inspanning verbond meer dan 4.300 kilometer aan rivieren opnieuw, wat de biodiversiteit aanzienlijk versterkte en ecosystemen herstelde. Van de verwijderde barrières was 46% dammen, 36% verzamelbekkens en 12% stuwen, voornamelijk in West- en Noord-Europa, Daar is de dichtheid van deze infrastructuren het grootst.
Obstakels in Spanje
In Spanje zijn naar schatting 170.000 barrières verspreid over 188.000 kilometer aan rivieren. Van die barrières heeft 10 tot 15% geen enkele functie en die zullen het eerst worden aangepakt. Voor 2030 wil het land in het kader van het Europese programma ongeveer 3.000 kilometer aan rivieren vrij hebben van obstakels. Tussen 2005 en 2021 zijn er volgens gegevens van het m inisterie voor Ecologische Transitie en Demografische Uitdaging (MITECO) 621 stuwen afgebroken. In 2023 werden in Spanje 95 barrières verwijderd. Alleen Frankrijk verwijderde met 156 meer obstakels. De beslissing over welke obstakels waar verwijderd worden ligt bij de regionale regeringen in samenspraak met het ministerie van Ecologische Transitie en Demografische Uitdaging.
Lees ook: Rivierherstel: Het slopten van obstakels om Spaanse waterwegen te herstellen