Zoetwater is een van de meest waardevolle middelen op aarde vanwege zijn schaarste. Het probleem is echter dat rivieren vaak vergeten worden door de overheid, wat hun gezondheid schaadt. Op last van de EU moet ook Spanje zich bezig houden met rivierherstel door obstakels uit de waterwegen te verwijderen.
Kunstmatige barrières die de rivieren blokkeren horen tot de belangrijkste problemen waarmee ook Spaanse rivieren worden geconfronteerd. Daarnaast vormen invasieve soorten die zich vermenigvuldigen en inheemse soorten verdringen een bedreiging voor de rivieren. Meer recnt legt droogte de rivierbodems bloot, met alle gevolgen van dien.
De huidige situatie
Volgens gegevens uit 2011 verkeert 54% van de watermassa’s in Spanje in goede staat. Dit betekent dat de resterende 46% niet voldoet aan de doelstellingen van de Kaderrichtlijn Water (KRW). In de stroomgebieden van de Cantabrische Zee is de situatie beter, maar in andere, zoals die van de Segura, komt het percentage niet eens in de buurt van de helft. Dat zegt Josefa Velasco, hoogleraar Ecologie aan de Universiteit van Murcia in de krant Informacion.
De oorzaken van deterioratie
De druk op waterbronnen en de impact op rivieren zijn alleen maar toegenomen. Vooral in de landbouwsector, die momenteel 80% van het totale waterverbruik op zich neemt, is de vraag blijven stijgen, legt César Rodríguez uit. Hij is secretaris-generaal van de vereniging AEMS Ríos con Vida.
Naast deze factoren zijn er andere problemen die de toestand van Spaanse rivieren ondermijnen, waaronder de ongecontroleerde toename van de winning van grondwater, de retentie van sedimenten in stuwmeren, de verlies van delta’s, estuaria en stranden, diffuse vervuiling door landbouwactiviteiten, en de chemische verontreiniging als gevolg van industriële en stedelijke lozingen.
Rivierherstel: actie vereist
Er is dringend actie nodig om de rivieren te herstellen. Het Europese project AMBER, gefinancierd met 6,2 miljoen euro, promoot adaptief beheer van dammen en andere kunstmatige barrières. Zo wil men de continuïteit en de ecologische staat van Europese rivieren verbeteren, terwijl het de milieu-impact vermindert en de economische voordelen van waterexploitatie maximaliseert. De belangrijkste rivieren van het continent zijn namelijk losgekoppeld van de zeeën, wat een duidelijke impact heeft op de gekoppelde ecosystemen.
De universiteiten van Swansea (Verenigd Koninkrijk) en Oviedo publiceerden een gezamenlijke studie in ‘Nature’. In de studie vallen dammen, dijken, stuwmeren, kanalen, waterputten, riolen of waterkrachtcentrales die het transport van sedimenten belemmeren of de natuurlijke beweging van waterorganismen verhinderen in de categorie ‘obstakels’. “De wet verplicht om infrastructuur te verwijderen wanneer deze gedurende drie opeenvolgende jaren niet wordt gebruikt. Dan vervalt de concessie van rechtswege. Als ze geen onderhoud hebben, veroorzaken ze verstoppingen en kunnen ze dus instorten en grote schade veroorzaken stroomafwaarts,” benadrukt Rodríguez.
Veel meer dan alleen dammen
Er zijn naar schatting meer dan 170.000 barrières die het leefgebied van rivieren in Spanje fragmenteren. Als het over rivierfragmentatie gaat, ontstaat vaak verwarring over het type barrière. Alles wordt gereduceerd tot dammen. Al zijn wetenschappers zich bewust van de controverse die ontstaat onder het publiek wanneer het gaat om het afbreken van dammen, vooral in een context van droogte. Daarbij beseffen ze ook de invloed van de boodschappen verspreid door bepaalde sectoren die beweren dat water van rivieren dat in zee stroomt, gelijk staat aan het verspillen van een vitale bron van invloed zijn. Er zijn echter veel meer vormen van barrières in rivieren, zoals kleine stuwen, doorwaadbare plaatsen, intubaties, kanalen… “Het is absurd om te denken dat dammen worden afgebroken die drinkwater leveren of energie opwekken”, voegt bioloog Carlos García de Leaniz toe.
Rivieren vrij van obstakels
Het beheer van deze infrastructuur vormt een enorme uitdaging. De dichtheid in Spanje is 0,91 obstakels per kilometer. “Verouderde infrastructuur heeft geen enkele functie,” legt César Rodríguez uit. Hij herinnert eraan dat het volume van beschikbare reservoirs in Spanje de afgelopen tien jaar is toegenomen. Het nationale doel is om tegen 2030 3.000 kilometer aan rivieren vrij van obstakels te hebben. Op Europees niveau streeft men naar 25.000 kilometer. Hoewel ambitieus, is het haalbaar, maar het vereist wel nauwe samenwerking tussen beleidsmakers, wetenschappers en belanghebbenden.