Else Beekman
Bijna 60 procent van de lagunes in niet-meer-zo-wetland Doñana zijn opgedroogd. Op Fuerteventura is de droogte zo ernstig dat autoriteiten als nood met emmers werken om toelevering te garanderen. In de regio Axarquía slaan irrigatieverenigingen de handen ineen om de gevolgen van de droogte zoveel mogelijk te beperken.
Het zijn zomaar een paar koppen in het nieuws van zaterdag 8 april. De droogte in Spanje is ernstig. Begin april zou het waterniveau in de Spaanse stuwmeren een stuk hoger moeten liggen dan nu het geval is. De hele reserve (stuwmeren en ondergrondse watervoorraden) in Spanje ligt op 51 procent van de capaciteit. Vorig jaar was dat iets lager met 47 procent. Het gemiddelde over de afgelopen tien jaar is 66 procent.
De komende dagen komt daar geen verandering in. Pas tegen woensdag worden wat buien verwacht in het noordwesten van het land. Na april is de regen doorgaans niet substantieel meer.
Slecht waterbeheer
Spanje is niet het enige land dat voor een droogteprobleem staat. In vrijwel heel Europa is het droger dan het nu zou moeten zijn. Italië en Frankrijk hebben al spoedmaatregelen genomen tegen de droogte. In Spanje wordt de droogte ook verergerd door slecht waterbeheer. Milieuorganisatie zoals WWF waarschuwen dat deze situatie de komende jaren een groter risico vormt naarmate de gevolgen van de klimaatcrisis toenemen.
Intensieve en geïndustrialiseerde gewassen verbruiken 80 procent van het water
Spanje heeft de afgelopen 40 jaar drie periodes van langdurige en intense droogte doorgemaakt. Nu is een vermindering van de beschikbare watervoorraden in veel stroomgebieden waargenomen. Het land heeft bijna 4 miljoen hectare geïrrigeerd land. Hierop staan intensieve en geïndustrialiseerde gewassen die 80% van het water verbruiken.
In die gebieden waar geen water beschikbaar is in rivieren en reservoirs, wordt grondwater gebruikt. Het WWF stelt dat er momenteel meer dan 80 watervoerende lagen in Spanje zijn waar sprake is van overexploitatie.
Woestijnvorming
Deze overexploitatie van watervoorraden en de klimaatcrisis zijn de belangrijkste oorzaken van woestijnvorming in Spanje. Het Ministerie van Ecologische Transitie schat dat 74% van het Spaanse grondgebied vatbaar is voor woestijnvorming. Deze crisis treft volgens diezelfde schatting 20% van het Europese grondgebied en 30% van de bevolking.
Lees ook: Spaanse vader en dochter strijden tegen woestijnvorming in Zuid-Spanje
De oplossing voor dit probleem vereist een verandering in het beheer van de watervoorraden. Het beheer moet zodanig worden uitgevoerd dat de aquatische ecosystemen en watervoerende lagen kunnen herstellen. Zodat er weer reserves zijn in periodes van droogte.
Ontziltingsinstallaties in Spanje
Met deze beschikbare kennis over het probleem en de wetenschap dat zo’n groot deel van de Spaanse bevolking in de buurt van de kust woont, kun je je afvragen waarom er dan niet meer ontziltingsinstallaties worden gebouwd. De zee is in deze zin een bijna onuitputtelijke hulpbron waar we over kunnen beschikken, zelfs als er sprake is van zeer ernstige droogte.
Spanje is het eerste land in Europa (en het vijfde in de wereld) met de grootste capaciteit om ontzilt water te genereren. Die capaciteit wordt geschat op ongeveer vijf miljoen kubieke meter per dag. Die hoeveelheid staat gelijk aan het watergebruik voor 34 miljoen inwoners.
Er zijn momenteel 68 zee-ontziltingsinstallaties geïnstalleerd in Spanje met een capaciteit van tussen de 10.000 en 250.000 kubieke meter per dag. Ondanks deze cijfers zijn er gebieden, zoals Murcia en Catalonië, waar nog steeds een aanzienlijk tekort is en waar de ontziltingscapaciteit moet worden uitgebreid.
Ontziltingsproces is duur en kost veel energie
Met de ontzilting van water wordt drinkwater voor menselijke consumptie verkregen door scheiding van zouten uit een brakke oplossing. Het water kan bovendien voor de industrie of de landbouw worden gebruikt. Zodoende kan ontzilting als dé oplossing gezien worden voor het waterprobleem. Alleen zitten er nog een paar haken en ogen aan het proces.
Lees ook: Spanje haalt water uit mist om droogte tegen te gaan
Ondanks dat meer dan de helft van de bevolking binnen 100 kilometer van de zee woont, wordt ontzilting tot nu toe alleen in extreme omstandigheden toegepast. Het proces is namelijk veel duurder en vereist veel meer energie dan andere methoden om drinkwater te verkrijgen. Energie maakt tussen de 40 en 60 procent uit van de productiekosten van ontzilt water.
Studie op Cyprus
Uit een studie uit 2021 over de milieugevolgen van ontzilting op Cyprus bleek dat de vier ontziltingsinstallaties van het land ongeveer 2 procent van hun totale uitstoot van broeikasgassen genereren. Volgens de studie zijn de centrales ook goed voor 5 procent van het totale elektriciteitsverbruik in Cyprus, een van de hoogste percentages per elektriciteitsverbruikssector.
Bovendien merkt het rapport op dat het geproduceerde ontzilt water zo’n 103 miljoen kubieke meter hoog zoutgehalte en giftige zoute effluenten veroorzaakte. Rond de afvoerpijpleidingen tastten die het mediterrane zeegrasecosysteem in de regio aan.
Hernieuwbare energie als oplossing
Als oplossing voor het relatief hoge energieverbruik en de uitstoot van broeikassen kan hernieuwbare energie ingezet worden. Ontziltingsinstallaties kunnen werken op zonne-energie. Het bedrijf Boreal Light in Berlijn is gespecialiseerd in groene energieoplossingen voor waterzuiveringsinstallaties. Het heeft off-grid zonne- en windontziltingsinstallaties ontwikkeld. Die kunnen zorgen voor een grotere eneregieonafhankelijkheid en het tegengaan van grote prijsschommelingen.
Op die manier is er gratis water uit de zee beschikbaar en gratis elektriciteit uit zonne- en windenergie. Dat betekent volgens de CEO van Boreal Light dat het mogelijk is om 1.000 liter vers water te produceren voor slechts 50 cent. De prijs van een kubieke meter ontzilt water wordt daarmee net zo concurrerend als rechtstreekse toegang tot zoet water uit rivieren of putten, voegde hij eraan toe. Naarmate de technologie verbetert, zullen de milieu- en klimaateffecten verder afnemen.
Hergebruik van water
Een andere sleutel tot het beëindigen van het waterprobleem in Spanje is het hergebruik ervan. Ontzilting en hergebruik van water zijn cruciaal om de droogte het hoofd te bieden. Spanje is het eerste land in Europa op het gebied van ontzilting en hergebruik. Regio’s zoals Valencia en Murcia of de eilanden hebben al zeer hoge hergebruikpercentages van bijna 80 tot 90 procent. Op nationaal niveau moet echter nog veel worden gedaan. Niet meer dan 10 tot12 procent van het al gezuiverde afvalwater wordt hergebruikt. Dat terwijl hergebruik vele malen goedkoper is dan ontzilting.
Lees ook: Oplossing voor droogte in Spanje wordt al decennialang gesaboteerd