De intensieve landbouw in de nabije omgeving van Mar Menor (Murcia) dumpt op ongecontroleerde wijze duizenden kilo’s nitraten in de lagune. Deze zorgen voor en dodelijk spoor van honderden vissen die uit zuurstofgebrek zijn gestorven. Sinds 13 augustus gebeurt dat dagelijks. Cijfers wijzen nu op de ergste crisis ooit in dit verband op deze plek. Tijdens een eerdere ernstige crisis in 2019 ging het in totaal om 3.000 kilo dode vissen, schelp- en schaaldieren, maar in amper tien dagen tijd nu gaat het al om meer dan 5.000 kilo. Dit blijkt uit cijfers van het regionale ministerie van Milieu.
Volgens Pedro García, directeur van de milieugroepering ANSE gaat het in werkelijkheid waarschijnlijk om veel meer. Hij gaat elke ochtend naar een ander strand waar de dode dieren afhankelijk van windrichting en stroming aanspoelen.
Groene soep
Mar Menor kreeg a in de zomer van 2016 de eerste grote klap toen er een enorme algenbloei ontstond, beter bekend als de ‘groene soep’. Deze werd drie jaar later gevolgd door een anoxie (volledige afwezigheid van zuurstof) die duizenden vissen doodde. Deze tweede episode van zuurstofgebrek voorspelt het ergste voor de natuurlijke omgeving, die niet beschermd is tegen eutrofiëring (overmatige verrijking van nutriënten) die wordt veroorzakt door de intensieve landbouw in de omgeving. Landbouwbedrijven zien deze zoutwaterlagune als stortplaats voor mestafval. Volgens bronnen van de regioregering stroomt er dagelijks 5.000 kilo nitraat de Mar Menor in via de Albujón-rivierbedding samen met 30 miljoen liter zoet water.
Inactiviteit en politieke strijd
De milieucrisis heeft volgens ElDiario.es opnieuw een politieke oorlog ontketend tussen de regionale en nationale overheid. President Fernando López Miras van Murcia verscheen op vrijdag 20 augustus met spoed om de situatie aan te pakken. López Miras verweet de regering passiviteit en drong aan op de opening van het Marchamalo-kanaal dat Mar Menor verbindt met de Middellandse Zee. Tevens claimde hij de bevoegdheid over de kust en het stroomgebied van de lagune. Tot slot kondigde hij een verbod aan op het storten van nitraten in de Mar Menor. Wel gaf hij aan dat de centrale overheid dit verbod moet handhaven. Hij kreeg steun van de leider van zijn partij Partido Popular, Pablo Casado, die tijdens een bezoek aan de lagune afgelopen maandag erop wees dat de bevoegdheden voor het stopzetten van de lozingen bij de regering van Pedro Sánchez liggen.
Dreigende klacht tegen minister van Ecologische Transitie
Aanstaande woensdag komt minister Ribera van Ecologische Transitie Mar Menor bezoeken om te praten met de burgemeesters en natuurbeschermers uit het gebied. Haar bezoek volgt op de aankondiging van president López Miras een klacht tegen haar in te dienen wegens “haar passiviteit en het niet toepassen van maatregelen die bijdragen aan de bescherming en het herstel van de Mar Menor”. Haar antwoord kwam via de nationale radio, waar ze zei dat ze er “persoonlijk zorg voor zal dragen dat de Mar Menor niet wordt vergiftigd”.
Hitte als oorzaak?
De regionale regering weet het grote aantal dode vissen tien dagen geleden nog aan de extreme hitte. “Het grootste probleem is eutrofiëring”, zegt Ángel Pérez Ruzafa, hoogleraar ecologie aan de Universiteit van Murcia (UMU), en lid van het wetenschappelijk comité van de Mar Menor tegen elDiario.es. In de winter is de lagune beter bestand tegen het binnendringen van nutriënten via de grondwaterspiegel, maar in de zomer verergert de toestand door “de hoge temperaturen, de toename van de primaire landbouwproductie en de afname van de zuurstof”, stelt de onderzoeker.
Landbouwmodel moet anders
Een gedachtegang die wordt gedeeld door Julia Martínez, technisch directeur van de stichting Nueva Cultura del Agua en voormalig lid van hetzelfde wetenschappelijke comité dat Ruzafa voorzit: “Men wil niet erkennen dat het grootste probleem kunstmestlozing en intensieve landbouw is; In 2019 waarschuwden we dat het opnieuw kon gebeuren en dat het landbouwmodel moest worden veranderd.” De UMU-hoogleraar betreurt het dat de afgelopen vijf jaar, na de crisis van 2016 met de ‘groene soep’, verloren zijn gegaan doordat de regionale autoriteiten niet hebben geluisterd naar de aanbevelingen van wetenschappers en milieuorganisaties.
‘Niets gedaan’
Volgens wetenschapper Julia Martínez zijn de drie administraties samen verantwoordelijk voor de toestand van de lagune, maar is het de autonome gemeenschap die de bevoegdheden heeft van irrigatie, land-en zee afvoer, ruimtelijke ordening, het milieu en het beheer van de lagune: “Er is absoluut niets aan gedaan.”
Daders en oplossingen
Zolang de oorsprong en de ernst van het probleem niet wordt erkend, ziet Martínez de vooruitzichten op herstel als “zeer negatief”. Op korte termijn is het volgens haar “onmogelijk” om de situatie om te keren, op middellange en lange termijn “zijn er mogelijkheden voor verbetering, maar langzaam”.
Ruzafa stelt dat de oplossing voor Mar Menor ook een beter waterbeheer inhoudt, en pleit voor het gebruik van ontziltingsinstallaties, denitrifiers en geleidingssystemen die ervoor zorgen dat het nitraatgehalte van het water wordt verlaagd voordat het in de lagune stroomt. De wetenschapper is van mening dat de crisis in de huidige natuurlijke omgeving nog steeds niet groter is dan die van 2019, een situatie die door een ‘gota fría’ (noodweer met hevige regenval) of hogere temperaturen weleens flink zou kunnen verergeren.
Mar Menor beschermingswet
In juli 2020 voerden de PP, PSOE en Ciudadanos een beschermingswet in voor de Mar Menor. Een wetgevend initiatief waarmee de beschermingsstrook -een ruimte waar niet gebouwd kan worden – rond de lagune werd verlengd van 500 naar 1.500 meter, samen met de beperking van het gebruik van meststoffen eromheen. Daarnaast omvat het een verbod op nieuwe kassen in die perimeter en de verplichting om illegale irrigatie te herstellen. Een wet die door milieuverenigingen als ‘onvoldoende’ werd beoordeeld.
Alternatieven om de lagune te redden
Parallel aan de Mar Menor-wet en de voorstellen van de laatste dagen van de regering van Murcia, zijn er twee alternatieve initiatieven aan de gang om de lagune te beschermen. Een daarvan is het burgerinitiatief gepromoot door ecologen en academici om rechtspersoonlijkheid toe te kennen aan Mar Menor. Dan kan direct juridisch worden opgetreden wanneer de rechten van de binnenzee worden geschonden. De initiatiefnemers hebben tot 25 oktober de tijd om 500.000 handtekeningen te verzamelen. Het platform is ervan overtuigd dat ze hierin zullen slagen. Alleen kiesgerechtigde meerderjarige Spanjaarden kunnen op specifieke punten in het land hun handtekening zetten.
Mar Menor als nationaal park
Unidas Podemos lanceerde op eigen initiatief een campagne om van de Mar Menor een regionaal park te maken en zal een niet-wettelijk voorstel (PNL) hiertoe registreren bij het Congres van Afgevaardigden om tot “definitieve oplossingen” voor de lagune te komen. Met het initiatief wiil men een beschermingsstrook rond de Mar Menor aanleggen, met daarin reeds beschermde gebieden zoals Calblanque en Las Salinas de San Pedro. “Een ruimte vrij van nitraten en vastgoed”.
Milieubelasting agrarische bedrijven
Een ander voorstel is het opleggen van een milieubelasting aan agrarische bedrijven. De opbrengst zou worden gebruikt om de noodzakelijke investeringen voor de bescherming en het herstel van de Mar Menor te financieren, waardoor een specifieke post in de Algemene Staatsbegrotingen wordt gecreëerd.