Met de zoektocht naar ‘het woord voor 2021’ borduurt The HuffPost voort op het woord dat The New York Times gaf aan de overheersende emotie van 2021: loomheid. Het werd gedefinieerd als een gevoel van stagnatie of leegte, alsof je door een beslagen voorruit naar het leven kijkt. Het is noch uitputting noch depressie, maar een gevoel van vreugdeloosheid en doelloosheid. En omdat het gevoel he niet plotseling overvalt, merk je het niet. En als je je eigen lijden niet ziet, zoek je geen hulp en doe je niet veel om jezelf te helpen.
Het Spaans Centrum voor Sociologisch Onderzoek, CIS, meldde in maart al dat een op de drie Spanjaarden aangaf te hebben gehuild vanwege de pandemie. 26% deed dit heel vaak of vrij vaak en ruim de helft van de respondenten zei zich moe of futloos te voelen. Bijna 42% gaf aan slaapproblemen te hebben gehad. Behalve het woord voor het sentiment van 2021, geven de Spaanse deskundigen ook hun kijk op 2022.
Vrees
Sergio García Soriano, specialist klinische psychologie en deskundige op het gebied van sociale interventie, houdt het niet bij één woord. Hij zag dit jaar mensen met veel vrees, met spanning en ongeloof; bewust van regels en tegelijkertijd gedesillusioneerd over het nieuwe normaal. Hij merkt op dat de wereld altijd onzeker is geweest, maar omdat die onzekerheid duidelijker aanwezig is, leidt deze tot onbehagen. Hij zag zowel patiënten met acute hulpvragen als patiënten die later kwamen voor psychologische hulp. ‘Dit betekent dat zij niet hebben ontdekt dat loomheid de voorbode is van depressie’, waarschuwt hij.
Volgens Soriano zal er in 2022 meer ongeduld en irritatie zijn van mensen die de situatie zat zijn en er niet van overtuigd zijn dat er licht aan het eind van de tunnel is. ‘Pas wanneer wij de nieuwe situatie met haar beperkingen en mogelijkheden aanvaarden, zullen wij efficiënter zijn en zullen wij in staat zijn onze emotie om te zetten in een korte rouw die plaats maakt voor vitaliteit en vreugde’.
Onzekerheid
Antoni Martínez, psychotherapeut gespecialiseerd in positieve psychologie en oprichter van het project Psicología en Positivo, koppelt het woord ‘onzekerheid’ aan 2021. De pandemie heeft reacties van de mensen extremer gemaakt; terwijl sommige mensen er slechter aan toe zijn, misschien door verlies van affectie, werk, of gezondheid, heeft het anderen juist de veranderingen versneld. Daarbij kan het gaan genoemde negatieve aspecten, maar ook om het oppakken van hobby\’s, het herontdekken van de natuur of het beter voor zichzelf zorgen.
Onzekerheid is ook het woord dat Elena Lloberas, psychotherapeute bij de openbare opvang voor jonge kinderen (CDIAP Rella) koos. ‘We leven er ons hele leven dagelijks mee, maar wanneer externe factoren variabel zijn, worden onze aanpassingsmechanismen op de proef gesteld en komen behalve onze sterkste punten, ook de minder ontwikkelde naar boven. ‘Dit jaar is het aantal consulten in de geestelijke gezondheidszorg binnen alle leeftijdscategorieën aanzienlijk gestegen. Volwassenen kwamen met zeer uiteenlopende vormen van lijden en klachten. Bij kinderen kwamen juist symptomen – in verschillende vormen – naar voren die als spreekbuis fungeren voor het emotionele ongemak van de volwassenen thuis. Vaak hielden deze verband met de beperkingen en het vermogen om met frustraties om te gaan. Met andere woorden: als volwassenen ons ongemak niet kunnen volhouden, wordt het een zware taak om kinderen te helpen dat wel te doen’, benadrukte zij. Voor Lloberas zal wat er in 2022 gaat gebeuren in grote mate afhangen van de ontwikkelingen, maar in ieder geval zullen deze ons helpen een beter inzicht te krijgen in de middelen waarover wij beschikken om de onzekerheid het hoofd te bieden.
Antidepressiva geluk
Eirene García, specialist in contextuele therapieën en perinatale psychologie, benadrukt dat de pandemie een toename van angst en depressie heeft veroorzaakt. ‘Van de ene op de andere dag veranderde ons leven. Onze keuzes, onze positieve stimulansen en onze vermijdingsmechanismen verdwenen. Het heeft ons gedwongen naar binnen te kijken. En dat is moeilijk, want je vindt zeer pijnlijke en oude wonden.
García denkt ook dat 2022 een soortgelijk jaar zal worden als dit jaar, want de pandemie is nog niet voorbij. ‘Steeds meer mensen slikken angstremmers en antidepressiva omdat het aantal gevallen van angst en depressie toeneemt. Uiteindelijk blijven het verdovingsmiddelen, om je te kunnen aanpassen, los te koppelen en door te gaan in ‘de hamstermolen’. Medicatie alleen lost het probleem niet op: het leidt er niet toe dat we beslissingen nemen om te veranderen.
Behalve de gezondheidscrisis treft ook de economische en werkgelegenheidscrisis de mensen, wat weer een directe weerslag heeft op hun welzijn en geestelijke gezondheid. En die laatste heeft nog steeds niet de juiste positie binnen het volksgezondheidsstelsel’.
Aangeleerde hulpeloosheid
In de psychologie is er sprake van aangeleerde hulpeloosheid als we het gevoel hebben dat wat we ook doen, het toch niet helpt. Het is de voedingsbodem voor hopeloosheid, legt Miguel Ángel Rizaldos uit, specialist in klinische psychologie en een van de pioniers van online klinische psychologie in Spanje. Hij legt uit dat dit leerproces kan leiden tot dysthymie, een vorm van milde, maar juist nu vaak voorkomende, depressie waarvan de symptomen onopgemerkt kunnen blijven. Rizaldos zag een toename in 2021, zijn zwaarste jaar in de 31 jaar dat hij zijn beroep uitoefent. ‘We zien een afname van plezier en een gebrek aan motivatie. De mens vervult al zijn verantwoordelijkheden en is actief op het gebied van werk, studie, familie, vrienden en persoonlijke verzorging. Maar in een constante staat van desinteresse, gebrek aan energie en ontmoediging, leeft hij het leven op een affectief vlakke manier, alsof hij op de automatische piloot werkt’, legt hij uit.
Wat de toekomst betreft, herinnert Rizaldos ons eraan dat de mens over veerkracht beschikt, het vermogen om zich te herstellen bij tegenslag en het vermogen om negatieve omstandigheden te boven te komen en tegelijkertijd een zo positief mogelijke instelling te behouden: Veerkrachtig zijn betekent niet dat de pandemie en de gevolgen ervan mij niet raken, het betekent geloven dat we uit deze situatie zullen geraken en dat het, ondanks het feit dat we de omstandigheden niet kunnen veranderen, mogelijk is om ze met de best mogelijke instelling tegemoet te treden. Het doel is oplossingen te zoeken of te aanvaarden dat die er niet zijn, niet te blijven steken in klagen, wat is als een schommelstoel, die beweegt maar niet vooruit komt.
Ook Elena Puig Guitart gezondheidspsychologe en kinder- en jeugdpsychologe bij Salut i Més del Consorci Sanitari de Terrassa, en gespecialiseerd in mindfulness, kiest voor het begrip aangeleerde hulpeloosheid om de collectieve gemoedstoestand van 2021 te omschrijven. Mensen hebben het gevoel dat, wat ze ook doen, het resultaat ervan niet in hun handen ligt.
Dit kan omslaan in het gevoel ‘het zat te zijn’. Wat mist is hoop. Puig Guitart werkt eraan ‘om vanuit deze onmacht te kunnen creëren. Om licht te vinden op deze lange, maar nog altijd donkere en sombere weg. Zij hoopt ‘dat de vermoeidheid die zij voor 2022 voorziet, het zaadje mag zijn van collectieve hoop waaruit een nieuwe manier van omgaan met elkaar en met onze planeet zal voortkomen’.
‘Ik ben het zat’
Enric Valls, psycholoog en docent, gespecialiseerd in gezondheid en opvoeding, kiest ook voor het woord vermoeidheid. ‘Waar vorig jaar zich kenmerkte door veerkracht, is het dit jaar vermoeidheid, vanwege de continuïteit van iets dat geen einde kent, dat we niet weten wanneer het zal eindigen’, stelt hij. Het gevoel van veel mensen is dat van kwetsbaarheid, van \’als het niet het een is, is het wel het ander\’. Zoals een patiënt laatst tegen me zei: ‘we hebben niet genoeg aan de kwestie van covid en nu komt de blackout’. Het is waar dat het soms lang en zwaar is. Het aantal consulten stijgt, ze houden vaak verband met levenssituaties, zoals ‘ik zit in een scheidingsproces’, ‘ik ben kwetsbaarder omdat ik niet de mogelijkheid heb om de dingen te doen die ik vroeger kon doen’ of de kleinere mogelijkheid om een partner te ontmoeten. Hij ziet ook een toename van fobieën of besmettingsangst, en de angst om niet te weten wat er gaat gebeuren.
Zijn voorspelling voor volgend jaar is weinig geruststellend. ‘Ik heb het gevoel dat als dit langer dan zes maanden duurt, het probleem van de geestelijke gezondheid zal verdrievoudigen. Als het nu al is gestegen, zal het nog verder stijgen. En als het mettertijd door blijft gaan, zou ik zelfs kunnen zeggen dat er sociale spanningen zullen ontstaan, met mensen die de straat gaan’.