Dat blijkt uit onderzoek van het Spaanse ministerie van Ecologische Transitie. De waterreserves in de stroomgebieden van de rivieren Segura, Guadiana en Guadalquivir in Zuid-Spanje zijn lager dan het gemiddelde niveau van de afgelopen tien jaar. De spaarbekkens bevatten nog maar een derde van hun capaciteit. Ondertussen groeit wel het oppervlak aan landbouwgrond dat moet worden bevloeid.
Geen water meer in Fuente de Piedra
Bij de 3.000 inwoners van het Zuid-Spaanse dorp Fuente de Piedra in de provincie Málaga komt al vier jaar geen water uit de kraan. De belangrijkste bron van hun drinkwater is uitgeput. De afgelopen tien jaar heeft het te weinig geregend. Nu rijden elke dinsdag en vrijdag vrachtwagens met drinkwater naar het dorp. Is er een oplossing voor het probleem van dit dorp? Het Spaanse dagblad El País maakte een reportage over het watertekort in Zuid-Spanje.
Boeren
Deskundigen waarschuwen dat er niet meer landbouw met irrigatie bij moet komen. Overheidsdiensten voor het waterbeheer brengen daar tegenin dat er nu nauwelijks nog groei is. De boeren voeren aan dat ze belangrijk zijn voor de voedselvoorziening, zoals tijdens de coronapandemie wel bleek. De diensten voor het waterbeheer in Zuid-Spanje geven nu minder vergunningen af, ondanks druk die landbouwers en burgemeesters uitoefenen. Want hoewel deskundigen aangeven dat water schaarser wordt, blijven de boeren vergunningen aanvragen voor irrigatie van hun land. Ze stappen bijvoorbeeld over van teelt zonder bevloeiing, zoals graan en zonnebloemen, naar irrigatieteelt zoals fruit- of citrusbomen. Dat levert per hectare wel zes keer meer op dan ‘droge’ landbouw en het werk is minder zwaar.
‘Valse mythe’
Maar zijn de moderne irrigatietechnieken niet juist efficiënt en duurzaam? En wanneer boeren overstappen van fruit naar producten die minder water nodig hebben zoals olijven, wijn en amandelen, kun je tot de helft besparen op watergebruik. ‘Het is de valse mythe van de modernisering van de irrigatie’, zegt Antonio Amarillo van de Spaanse milieubeweging Ecologistas en Acción. Door verbetering van de irrigatietechnieken is tot een kwart minder water nodig, maar het energiegebruik is volgens officiële berekeningen acht keer zo groot. ‘En water besparen in de stroomgebieden betekent niet dat er minder water uit de rivier wordt gehaald. De boeren verdubbelen gewoon hun grondgebied en planten er nog intensievere producten.’
Gebrek aan controle
De diensten voor het waterbeheer geven bovendien aan dat ze over te weinig middelen beschikken voor controles. Daardoor kunnen boeren gemakkelijk illegaal putten slaan. ‘Ook wanneer er nog maar een liter water in de grond zit, zullen de boeren die eruit halen’, zegt Francisco Casero van de stichting Fundación Savia. Deze zet zich in voor duurzame landschapsontwikkeling en behoud van het landschap.
Aardbeientelers rond het natte natuurgebied Coto Doñana hebben jarenlang illegaal water onttrokken aan dit nationale park dat door Unesco werd bijgeschreven op de lijst met werelderfgoed. De Europese Commissie heeft Spanje voor het Europese Hof van Justitie gedaagd omdat het de richtlijnen voor water- en natuurbeheer niet naleeft.
Volgens de diensten voor waterbeheer is het moeilijk om boeren aan te pakken. ‘Wanneer een boer alle juridische procedures benut, kan het zeven jaar duren vanaf het moment dat je een put ontdekt tot de komst van de Guardia Civil om die te sluiten’, zegt Casero.
Van reactief beheer naar preventie
Zowel op de korte als op de lange termijn zal er minder water beschikbaar zijn, zodat de diensten voor waterbeheer niet zomaar meer water kunnen leveren wanneer een boer dat vraagt. ‘De uitdaging is om over te stappen van reactief beheer naar preventie’, zegt waterexpert Rafael Seiz van het Spaanse Wereld Natuur Fonds. De meningen over de juiste aanpak verschillen echter sterk, maar in Fuente de Piedra nemen ze volgende zomer de nieuwe waterbehandelingsinstallatie in gebruik. Dan kunnen de inwoners weer water uit hun kraan drinken.