Judith Goeree
Hoewel de moderne wijncultuur vaak draait om glazen en flessen, kent Spanje een ander, traditioneel gebruiksvoorwerp dat een lange geschiedenis met zich meedraagt: de lederen wijnzak. Ooit een praktisch hulpmiddel voor mensen onderweg, tegenwoordig een symbool van vakmanschap en cultureel erfgoed.
De lederen wijnzak vertelt het verhaal van een Spanje waar ambacht en traditie diep verankerd zijn. Van herders en boeren die lange dagen op het land verbleven en hun dorst lesten met water uit een met hars gecoate zak. En van pelgrims die langs stoffige wegen hun bota de vino deelden als gebaar van gastvrijheid. In het droge hart van Aragón, tussen de uitgestrekte vlaktes van Los Monegros, vervaardigt Botería Mairal al sinds 1898 met de hand wijnzakken van leer.
Van noodzaak tot traditie
Toen Nicolás Mairal aan het einde van de 19e eeuw zijn werkplaats in Sariñena oprichtte, was de lederen wijnzak een praktische uitvinding. De zakken werden gemaakt van geiten- of runderleer en aan de binnenkant gecoat met hars, de ‘pez’, die ze volledig waterdicht maakte. Zo bleven wijn en water tijdens lange dagen op het veld goed bewaard, zonder te bederven en zonder dat de zak ging lekken.
Boeren namen hun ´bota de vino´ mee tijdens de oogst, en pelgrims langs de Camino de Santiago deelden er gul uit. De wijnzak ging vaak van hand tot hand, een gebaar van vertrouwen en verbondenheid. Met een elegante beweging werd de zak omhoog gehouden en vloeide de wijn in een sierlijke boog rechtstreeks in de mond, zonder de lippen te raken. Het was een kunst op zich, een ritueel dat behendigheid vereiste en vaak gepaard ging met gelach, verhalen en vriendschap. De geur van leer en wijn werd zo een vertrouwd onderdeel van het Spaanse plattelandsleven.
Een familie vol vakmanschap
Wat voor de familie Mairal begon in een kleine werkplaats groeide uit tot een familiebedrijf dat al vier generaties meegaat. Elke generatie Mairal leerde het vak van A tot Z. Tegenwoordig staat het bedrijf onder leiding van Ismael Pérez en zijn vrouw Alba Riera. Samen namen ze het ambacht overnamen van zijn oom.
Ismael en Alba combineren traditie met modern ondernemerschap. De botería maakt nog steeds alle wijnzakken met de hand, maar gebruikt duurzamer leer en biedt tegenwoordig ook gepersonaliseerde ontwerpen aan. Toch blijft het oude ritme behouden. Van het zachte schrapen van het leer en het geluid van een naald die door de huid glijdt, tot de typische harsgeur die altijd in het atelier hangt.
Van lederen huid tot wijnzak
In de werkplaats van Botería Mairal ligt de werkbank vol vellen runderleer die nog warm aanvoelen van de zon. “We doen bijna alles zelf,” vertelt Ismael Pérez, terwijl hij met een mes de laatste restjes haar van het leer schraapt. “Alleen het looien gebeurt elders.”
Daarna begint een ritueel dat al generaties hetzelfde is. De huid krijgt eerst een dunne laag pez — een mengsel van dennenhars en olijfolie dat de wijnzak waterdicht maakt en haar kenmerkende geur geeft. Vervolgens wordt het leer natgemaakt, soepel gekneed, in vorm gesneden en drie keer genaaid om de naden te versterken.
Als de zak eenmaal droog is, volgt het spannendste moment. Pérez giet hete pez van 150 graden in de bota en draait haar langzaam rond, zodat de hars zich als een glanzende huid aan de binnenkant hecht. Daarna wordt de opening aangebracht — de brocal — waaruit later de wijn zal vloeien. Tot slot volgt de afwerking: de opening wordt vastgezet, de rand verstevigd met een rood bandje en de bota krijgt haar schouderkoord.
“Ambacht komt uit het hart,” zegt Alba Riera. “Het vraagt geduld, liefde en veel toewijding. En de wijnen wordt steeds beter. Als die dan uit een goede bota wordt gedronken, hebben we de perfecte combinatie.”
De bota als cultureel symbool
De lederen wijnzak van Spanje is al lang niet meer alleen een gebruiksvoorwerp. Het is ook een symbool van identiteit geworden. Tijdens feesten in Aragón wordt er nog steeds uit gedronken — een ritueel van vriendschap en gemeenschap. Steeds vaker kiezen mensen voor een handgemaakte bota de vino als cadeau of herinnering aan hun roots.
Botería Mairal maakt tegenwoordig ook gepersonaliseerde zakken, met namen of logo’s. Bovendien vinden de bota´s inmiddels ook hun weg tot ver buiten Spanje. Zo is een traditioneel ambacht geworden tot een modern erfgoedproduct.
Erfgoed dat standhoudt
Het voortbestaan van dit vak is echter niet vanzelfsprekend. Er zijn nog slechts enkele boterías actief in Spanje. Massaproductie en goedkope imitaties bedreigen het eeuwenoude vakmanschap, en jonge generaties kiezen zelden voor het leerambacht. Toch blijft Mairal vol overtuiging doorgaan met het traditionele handwerk, gedreven door trots en liefde voor het vak.
Elke wijnzak die hun atelier verlaat, draagt het verhaal van Aragón in zich: het stof en de droge wind van Los Monegros, de geur van wijn en hars, en het geduld van vier generaties ambachtslieden.
Bronnen: Diario de Aragon, Heraldo, Periodico de Aragon
Espadrilles: hoe een boerenschoen in vijf generaties een mode-icoon werd