Else Beekman
Spanje heeft een recordaantal toeristen verwelkomd, alleen overnachten die toeristen steeds minder in gereguleerde vakantieverblijven zoals hotels of appartementengebouwen. Deze trend blijkt duidelijk uit officiële gegevens verzameld door de krant Público: Slechts 34% van de toeristische overnachtingen in Spanje vond plaats in een hotel, camping, pension of ander gereguleerd verblijf.
De overige 66% overnachtte in niet-gereguleerde vakantieverblijven, waaronder illegale vakantiewoningen, of verbleef bij vrienden, familie of in tweede woningen.
Bezettingsgraad in gereguleerde vakantieverblijven afgenomen
Vier jaar na de pandemie is het toerisme in Spanje volledig hersteld en zelfs tot nieuwe hoogten gestegen. Deze zomer bezochten 34,2 miljoen toeristen het land. Dat is bijna een miljoen meer dan in 2019, het laatste pre-pandemische recordjaar. Toch blijkt dat ondanks de toename van het aantal bezoekers, de bezettingsgraad in gereguleerde vakantieverblijven juist is afgenomen.
Het aantal geregistreerde overnachtingen in augustus 2024 steeg weliswaar met 20 miljoen ten opzichte van vijf jaar geleden, maar slechts 30% van die overnachtingen vond plaats in gereguleerde verblijven — een daling van drie procentpunten vergeleken met 2019. Dit betekent dat meer toeristen zich wenden tot niet-gereguleerde en vaak illegale verblijfsopties die zich bovendien vaak buiten de controle van de overheid bevinden. Het gevolg is groeiende sociale onrust over de toeristische druk en de woningmarkt.
Een groeiend probleem voor de woningmarkt
De toename van het aantal niet-gereguleerde vakantieverblijven speelt een centrale rol in het debat over ’toeristisch extractivisme’ en de druk op de woningmarkt. Met toeristisch extractivisme wordt gedoeld op een vorm van toerisme waarbij de nadruk ligt op het maximaal benutten van een bestemming, vaak ten koste van de lokale gemeenschap en het milieu. Dit leid tot toenemende protesten van bewoners die genoeg hebben van het gebrek aan betaalbare woningen en het verdringen van lokale gemeenschappen.
In de zomer van 2024 waren er gemiddeld 170 toeristen voor elke 100 beschikbare plaatsen in een gereguleerde accommodatie. Deze cijfers benadrukken de schaarste aan legale accommodaties. Ook roepen ze de vraag op of er meer hotels en gereguleerde verblijven nodig zijn, of dat er strengere regels moeten komen om de groei van illegale vakantieverblijven tegen te gaan.
Lokale bewegingen eisen verandering
In reactie op de toenemende druk van het toerisme, hebben meer dan 40 organisaties zich verenigd onder de naam ‘Ciudades y Pueblos para Vivir’ (CPpV). Dit platform heeft een reeks mobilisaties georganiseerd om een verandering in het Spaanse toeristische model te eisen. Dat moet meer worden gericht op krimp en duurzame ontwikkeling. Zij pleiten voor steden en dorpen waar mensen waardig kunnen leven zonder de nadelige effecten van massatoerisme.
Schadelijke sociale en ecologische effecten
Ecologistas en Acción, een van de organisaties binnen CPpV, benadrukt dat het huidige toerismemodel schadelijke sociale en ecologische effecten heeft. Volgens hun woordvoerder Cristóbal López is het tijd om grenzen te stellen aan de toeristenstroom, net zoals er een limiet is aan het aantal mensen dat een theater binnen kan. De druk op gemeenschappen zoals de Canarische Eilanden wordt door deze bewegingen aangevoerd als een van de vele redenen waarom een ander toerismebeleid noodzakelijk is. Het toerisme put op steeds meer locaties natuurlijke hulpbronnen uit en laat de kosten van levensonderhoud de pan uit rijzen.
De mobilisaties van CPpV zijn bedoeld om de aandacht te vestigen op de negatieve impact van het massatoerisme: vernietiging van natuurgebieden, verdringing van bewoners uit hun eigen wijken en het privatiseren van publieke ruimte. Volgens de organisatie moet het toerismemodel zich richten op het welzijn van bewoners, gemeenschapsrelaties en het behoud van gezonde en veilige omgevingen.
Wat betekent dit voor de toekomst van toerisme in Spanje?
Met het aantal toeristen dat blijft stijgen en de trend naar niet-gereguleerde vakantieverblijven die aanhoudt, lijkt Spanje een keerpunt te hebben bereikt in hoe toerisme wordt beheerd. Veel Spaanse steden en dorpen vragen zich af of er meer hotels nodig zijn en hoe toerisme op een duurzame manier kan worden ingeperkt zonder de belangen van bewoners en de lokale cultuur te schaden. Er moet een model komen waarin toerisme niet ten koste gaat van de leefbaarheid van steden en dorpen.
Hoe het ook kan
In tegenstelling tot veel andere populaire vakantiebestemmingen is Benidorm niet bang voor de problemen die overtoerisme met zich meebrengt. De stad heeft altijd vastgehouden aan het idee dat toerisme de motor van economische groei moet zijn. Benidorm was in 2024 de derde stad in Spanje qua aantal overnachtingen, en ontvangt jaarlijks miljoenen toeristen zonder de sociale spanningen die elders in Spanje optreden. Dankzij een verticaal stadsontwerp dat sinds de jaren 50 is ontwikkeld, heeft Benidorm een balans gevonden waarbij toeristen kunnen worden geïntegreerd in het dagelijks leven van de lokale bevolking, zonder dat het landschap onherstelbaar wordt aangetast. Volgens de burgemeester van Benidorm, Toni Pérez, kan de stad alleen de beste toeristische bestemming zijn als het ook een goede plek is om te wonen. Dit toont aan dat het mogelijk is om toerisme duurzaam te beheren en zowel inwoners als bezoekers van de voordelen te laten profiteren.