Else Beekman
Netbeheerder Red Eléctrica en toezichthouder CNMC waarschuwden al in 2023 voor overspanning van het Spaanse stroomnet. Ze benadrukten het risico op automatische afschakeling van installaties als gevolg van buitensporige spanningsniveaus in het Spaanse elektriciteitsnet. Twee jaar later werd dat scenario werkelijkheid tijdens de grote stroomuitvan van 28 april jl.
In november 2023 publiceerde de CNMC een officiële resolutie in het Spaanse staatsbulleting BOE. Hierin stonden de zorgen omschreven die ook netbeheerder Red Eléctriva had geuit. De spanningen in het transportnet bereikten volgens de toezichthouder ‘waarden boven de toelaatbare normen’. Met een risico op plotselinge loskoppeling van centrales tot gevolg. Die loskoppelingen zouden dan verdere schade aan het stroomnet voorkomen op een vergelijkbare manier als wanneer je een apparaat in huis uitschakelt dat anders een stroomstoring zou veroorzaken.
Volgens gegevens van Red Eléctrica verdrievoudigde het aantal uren met te hoge spanning tussen 2021 en 2023. Een van de pieken deed zich voor tussen eind april en begin mei 2023, precies twee jaar vóór de blackout van 28 april 2025.
Pilots in Galicië en Andalusië
Om dit soort incidenten te voorkomen, startten REE en CNMC een werkgroep die zich richtte op spanningscontrole bij industriële grootverbruikers. Onderhoudswerkzaamheden waren vooral nodig in Galicië en Andalusië, waar proefprojecten werden opgezet. Die werden bovendien begin 2025 verlengd met als doel spanning in tijden van lage vraag en hoge productie beter beheersen via technische aanpassingen.
De recente blackout
Op de dag van de blackout koppelde zich om 12:33 uur plotseling 15 gigawatt aan opwekvermogen los van het net, goed voor 60% van de vraag op dat moment. De oorzaak? Overspanning van het stroomnet door een combinatie van lage vraag en hoge duurzame productie. Deskundigen benadrukten dat spannings- en frequentieafwijkingen al vroeg op de dag waren gemeten, maar door de netbeheerders onvoldoende werden ingedamd.
Hoe nepnieuws over stroomuitval Spanje wereldwijd viraal ging
Kwetsbare energiemix
De Spaanse energiemix is de afgelopen jaren sterk veranderd. In een rapport uit 2023 beschreef Red Eléctrica drie structurele oorzaken van het spanningsprobleem.
Ten eerste is er sprake van een dalende elektriciteitsvraag, met name tijdens daluren. Dit komt vooral door een afname van industriële activiteit, die traditioneel voor een groot deel van de continue stroomvraag zorgde. Als punt twee noemde de netbeerder een forse toename van het aandeel asynchrone productie uit zon- en windenergie als oorzaak. Deze installaties zijn bij het leveren van elektriciteit niet direct gekoppeld aan de netfrequentie. Bovendien voeren ze geen real-time spanningscorrecties uit omdat ze meestal met vaste vermogensfactoren werken en zijn daardoor minder geschikt zijn voor spanningsregeling.
Tot slot noemde Red Eléctrica de verminderde inzet van synchrone centrales, zoals gas- en kolencentrales, kerncentrales en grote waterkrachtinstallaties. Die kunnen actief bijdragen aan spannings- en frequentiestabiliteit via directe netsturing. Door de energietransitie worden deze echter steeds minder ingezet.
Deze combinatie van factoren leidt ertoe dat het net bij gelijke of zelfs dalende vraag soms te veel energie ontvangt met overspanning en automatische afschakeling van installaties om schade te voorkomen tot gevolg.
Nieuwe koers: terug naar gas
Na het incident besloot REE direct de inzet van hernieuwbare bronnen te beperken en gascentrales meer te benutten om stabiliteit terug te brengen. Ook de regering onderstreepte dat men ‘voorzichtigheid’ laat prevaleren. Het onderzoek naar de exacte oorzaak van de black-out loopt nog. Vooralsnog is een cyberaanval uitgesloten volgens het nationale cybersecuritycentrum.
Juridische nasleep: schadeclaims en langdurige procedures
De stroomuitval heeft geleid tot aanzienlijke economische verliezen die worden geschat op 1,6 miljard euro. Bij supermarkten vormden vooral bederfelijke producten de schadepost die wordt geschat op 53 miljoen euro. Ook industriële activiteiten kwamen stil te liggen. Nu worden verzekeringsmaatschappijen geconfronteerd met claims die kunnen oplopen tot 300 miljoen euro. Juridische experts voorspellen dat de afhandeling van deze claims meer dan tien jaar kan duren. Dat is vergelijkbaar met de nasleep van de stroomuitval in Barcelona in 2007.
Bronnen: El País, El Confidencial