Else Beekman
Na de grootschalige stroomuitval op 28 april in Spanje en Portugal volgde al snel een golf van desinformatie en nepnieuws. Van verklaringen van EU-topvrouw Von der Leyen die ze nooit deed tot valse satellietbeelden: internationale desinformatienetwerken, waaronder het Russische Pravda, grepen het incident gretig aan om verwarring te zaaien.
Volgens het Spaanse platform voor factchecking Maldita.es circuleerde slechts 23 minuten na de uitval op Facebook een nepbericht van CNN Portugal, waarin zogenaamd Ursula Von der Leyen sprak van een Russische cyberaanval en een bedreiging voor de Europese soevereiniteit. Zowel CNN als de Europese Commissie ontkenden deze uitspraken direct via officiële kanalen. Toch verspreidde het bericht zich razendsnel via sociale media in meerdere talen, waaronder Engels, Spaans, Russisch en Indonesisch.
Stroomuitval legt Spanje en Portugal lam
“Zeldzaam weerfenomeen” als verklaring
Later die middag meldden media zoals CNN Portugal, Sky News en de BBC dat een zeldzaam atmosferisch fenomeen de oorzaak zou zijn, gebaseerd op een foutieve waarschuwing van persbureau Reuters. Ook hier werd de Portugese netbeheerder REN valselijk als bron genoemd. REN ontkende de uitlatingen en Reuters trok het bericht terug. Toch bleef het nieuws zich verspreiden, onder meer via de Chinese staatszender CGTN, die actief genoemd wordt in EU-rapporten over manipulatieve informatiestromen.
Later kwam er nog een bericht van het Chinese CGTN over ‘extreme temperatuurverschillen’ die ten grondslag zouden hebben gelegen aan de stroomuitval. Ook hier werd onterecht REN aangehaald als bron. Hierin werd gesproken over een ‘opgewekte atmosferische trilling’ die zou zijn geregistreerd in de hoogspanningslijnen. Het gaat zogenaamd om een wetenschappelijk fenomeen dat helemaal niet bestaat.
Misleidende satellietbeelden als voer voor nepnieuws over stroomuitval
Op sociale media en Russische platformen als Pravda,een netwerk dat bekendstaat om het verspreiden van pro-Kremlin desinformatie via namaakmedia en gemanipuleerde beelden, doken zogenaamd authentieke satellietfoto’s op die de Iberische regio volledig in duisternis toonden. Onder meer de Balearen en delen van Frankrijk werden ten onrechte als getroffen weergegeven. De beelden waren ofwel gemanipuleerd, of op momenten genomen waarop het nog niet donker was. NASA-beelden bevestigen slechts gedeeltelijke uitval.
Campagne van namaakmedia: Operatie Matrioska
Op 29 april verspreidden Telegram-kanalen vervalste nieuwsitems van onder andere The Independent en France 24. Hierin werd door een vervalst bericht beweerd dat de stroomuitval een gevolg zou zijn van EU-sancties tegen Rusland. Deze tactiek maakt deel uit van de zogeheten “Operatie Matrioska”, waarbij Russische netwerken westerse media imiteren om desinformatie te verspreiden. Organisaties als AFP Factuel en Antibot4Navalny maakten deze werkwijze in 2024 al openbaar.
Desinformatie DANA-ramp Valencia: hoe nepnieuws zich verspreidde via X en TikTok
Misbruik van oude video over energiecentrale
Op dezelfde dag ging ook een video viraal waarin de sloop van een energiecentrale te zien was. Daarbij werd ten onrechte gesuggereerd dat het ging om een nucleaire installatie, als kritiek op het groene EU-beleid. In werkelijkheid betrof het de sloop van een oude kolencentrale in La Robla (León) uit 2022.
Geen officiële oorzaak bekend
Tot op heden (8 mei 2025) is er nog geen officiële oorzaak bekendgemaakt voor de stroomuitval. De Spaanse netbeheerder REE voert nog steeds onderzoek uit en heeft enkele hypotheses naar voren gebracht. Daaronder een massale uitval van zonne-energiecentrales in het zuidwesten van Spanje die resulteerde in een verlies van ongeveer 15 gigawatt aan productie binnen 5 seconden, met een kettingreactie in andere centrales als gevolg.
Grote stroomuitval: Sánchez onder vuur maar belooft transparantie
Ook wordt gedacht aan een spanningsdip als gevolg van een combinatie van hoge productie uit hernieuwbare bronnen en een lage vraag naar elektriciteit. Die dip activeerde vervolgens automatische beveiligingsmechanismen die verdere uitval veroorzaakten.
Tot slot werd de interconnectie met Frankrijk automatisch verbroken om te voorkomen dat de storing zich zou verspreiden. Dat maakte het voor Spanje moeilijker om het systeem te stabiliseren.
Verklaringen die in elk geval in niets lijken op die de wereld in werden gestuurd met het doel om verwarring te scheppen met grootschalige desinformatiecampagnes.