Tienduizenden levens en talloze gemeenschappen in Spanje werden in voorbije decennia verwoest door gedwongen verhuizingen. Hele dorpen verdwenen van de kaart zonder eerlijke compensatie of erkenning van het veroorzaakte leed. Ze werden niet afgebroken, maar verdwenen onder water. In tijden van droogte rijst af en toe een dorp of deel ervan weer op, wat voor de voormalige bewoners vaak erg pijnlijk is.
Deze dorpen moesten het veld ruimen voor stuwmeren. De vele stuwdammen werden aangelegd door het regime van wijlen dictator Francisco Franco vanaf de jaren vijftig. In Spanje zijn er ruim 1.200 grote stuwmeren. Daarmee is het het vijfde land ter wereld met het grootste aantal van dit soort infrastructuren en het eerste in de Europese Unie. Volgens gegevens van het ministerie van Landbouw en Visserij, Voedsel en Milieu zijn de meeste dammen na 1950 gebouwd.
Verdronken herinneringen
De Spaanse journalisten Jairo Marcos en María Ángeles Fernández schreven hierover het boek Memorias Ahogadas (verdronken herinneringen). Het werpt licht op de duizenden levens die door de gedwongen verhuizingen werden verwoest. Veel van deze dorpen, zoals Riaño, verdwenen onder water zonder eerlijke compensatie of erkenning van het leed. Het boek streeft ernaar deze vergeten verhalen van verlies en ontworteling een stem te geven.
Pijnlijke processen die tot stuwmeren leidden
Het proces van het ontruimen van dorpen in Spanje voor de bouw van stuwdammen, vooral tijdens de Franco-periode, was pijnlijk en vaak gewelddadig. Het begon met geruchten die angst veroorzaakten, gevolgd door officiële notificaties waarin de grond werd onteigend zonder ruimte voor onderhandeling. Compensaties bleven vaak uit of waren onvoldoende. Dat leidde tot gedwongen vertrek en psychologische en fysieke intimidatie. De onzekerheid en het verlies veroorzaakten veel leed, met als tragisch voorbeeld een man uit Riaño die zichzelf van het leven beroofde vanwege de ontruiming. In sommige gevallen werden ook begraafplaatsen bedekt met cement om te voorkomen dat de stoffelijke resten boven kwamen drijven. Nabestaanden hadden vervolgens geen plek meer om naar toe te gaan met hun verdriet.
‘Leed niet in geld uit te drukken’
“Wanneer ze mij het stukje rivier afnemen waar ik als kind heb gezwommen, de paden waarop ik heb gewandeld, het land dat mijn familie heeft onderhouden, de velden waar we als jongvolwassenen onze ouders hielpen met landbouwtaken… wanneer je ziet hoe een deel van je erfgoed verdwijnt, zoals de Camino de Santiago of belangrijke archeologische resten, vraag je je af: hoeveel is dat waard? Dat kunnen we niet in geld uitdrukken,” vertelt Miguel Solana in de krant El Diario. Hij werd getroffen door de bouw van het Yesa-stuwmeer in Navarra.
De schrijvers willen met het boek het algemene verhaal vertellen dat laat zien dat het leed en de gedwongen uitzettingen een gangbare praktijk vormde in bijna alle regio’s. Met het in beeld brengen hiervan en de erkenning hopen ze de slachtoffers wat verlichting te bieden.
Lees ook: Eens verdronken dorpjes in Spanje door droogte weer in beeld