Else Beekman
Spanje functioneert in april 2025 nog altijd op basis van de staatsbegroting uit 2023. Terwijl de economische realiteit inmiddels behoorlijk veranderd is. Het Internationaal Monetair Fonds (IMF) noemt het politieke onvermogen om een nieuwe begroting goed te keuren een zorgpunt in zijn meest recente groeiverwachtingen voor Spanje. Waarom lukt het Spanje niet om een nieuwe begroting goed te keuren en wat zijn daarvan de gevolgen?
Volgens artikel 134.4 van de Spaanse grondwet wordt de laatst goedgekeurde begroting automatisch verlengd als er geen nieuwe wordt aangenomen. Dit mechanisme is bedoeld om bestuurlijke continuïteit te garanderen. Het wordt echter zelden twee jaar op rij toegepast. Toch is dat nu het geval, omdat er geen overeenstemming is bereikt over nieuwe begrotingen voor zowel 2024 als 2025. Juridisch gezien kan de huidige situatie onbeperkt voortduren omdat de grondwet geen maximumtermijn stelt aan hoe lang een oude begroting van kracht mag blijven. De enige manier om de verlenging te beëindigen, is het aannemen van een nieuwe begroting door het parlement.
Politieke impasse blokkeert Spaanse begroting
De kern van het probleem ligt bij het gebrek aan steun in het parlement. Premier Pedro Sánchez heeft verklaard geen nieuwe begroting te willen indienen zonder de garantie van voldoende stemmen. Pogingen om tot een akkoord te komen met coalitiepartners en regionale partijen zoals Junts en ERC zijn tot dusver mislukt. De coalitieregering van PSOE en Sumar beschikt samen over 152 zetels. Om een meerderheid van 176 stemmen te bereiken zijn er nog 24 stemmen nodig. Deze zouden afkomstig moeten zijn van andere partijen zoals Junts (7 zetels), ERC (7 zetels), EH Bildu (6 zetels) en PNV (5 zetels).
De Baskische partijen EH Bildu en PNV en de meer gematigde Catalaanse partij ERC vormen niet echt een probleem en zijn over het algemeen bereid tot onderhandelen. Het is met name de noodzaak om steun te verkrijgen van de Catalaanse nationalistische partij Junts die politiek bijzonder gevoelig ligt. Veel Spanjaarden, zeker buiten Catalonië, ervaren het als onwenselijk dat partijen die in het verleden onafhankelijkheidsreferenda organiseerden, nu een sleutelrol spelen in de nationale besluitvorming.
Hoge eisen in ruil voor steun aan begroting
Dit sentiment wordt versterkt doordat partijen als Junts hoge eisen stellen in ruil voor hun steun. Een belangrijke eis is politieke amnestie voor leider Carles Puigdemont. Junts wil dat de regering hem erkent als legitieme gesprekspartner, ondanks zijn status als voortvluchtige sinds het door het Grondwettelijk Hof als illegaal veroordeelde onafhankelijkheidsreferendum van 2017.
Ook wil de partij meer fiscale autonomie voor Catalonië en een financiële compensatie van ongeveer 50 miljard euro voor investeringen die in het verleden aan Catalonië zijn beloofd, maar nooit gerealiseerd.
Tot slot is een belangrijke eis in ruil voor steun de erkenning van het Catalaans als officiële EU-taal. De Spaanse regering zou zich hiervoor actief moeten inspannen binnen de Europese Unie.
Binnen de sociaaldemocratische PSOE bestaat intern verdeeldheid over hoever men hierin moet meegaan. Premier Sánchez heeft al aangegeven dat hij niet bereid is in te stemmen met deze eisen. Dat heeft geleid tot de huidige politieke impasse, want zijn minderheidsregering is afhankelijk van partijen zoals Junts, ERC, EH Bildu en de Baskische PNV om wetsvoorstellen – zoals de begroting – door het parlement te loodsen. Dit zorgt voor een patstelling die moeilijk te doorbreken is zonder concessies die elders in het land weerstand oproepen.
Wat zijn de gevolgen?
Het verlengen van de Spaanse begroting brengt meerdere beperkingen met zich mee:
- Weinig ruimte voor nieuw beleid: Nieuwe investeringen of uitgaven buiten het kader van de begroting van 2023 zijn niet mogelijk.
- Stilgevallen projecten: In regio’s als Catalonië en Andalusië zijn infrastructurele plannen vertraagd of opgeschort. In Catalonië gaat het bijvoorbeeld om de lang beloofde verbeteringen aan het regionale spoorverkeer (Rodalia), waar ondanks toezeggingen vanuit Madrid nog altijd structurele investeringen uitblijven. In Andalusië zijn onder meer wegprojecten en uitbreidingen van ziekenhuizen in bijvoorbeeld Sevilla, waar de geplande uitbreiding van het Hospital Virgen del Rocío is vertraagd door het ontbreken van nieuwe middelen de wacht gezet vanwege het ontbreken van nieuwe budgetten.
- Regionale frustratie: Verschillende autonome regio’s, zoals Valencia, Galicië en Extremadura, met PP-regeringen, klagen over het uitblijven van actuele financiële afspraken en voelen zich achtergesteld.
Economische risico’s op lange termijn
Hoewel de Spaanse economie in 2024 veerkrachtig bleef, waarschuwen economen voor risico’s als deze situatie aanhoudt. Zonder actuele begroting ontbreekt het aan instrumenten om flexibel te reageren op economische uitdagingen of om nieuw sociaal beleid te realiseren. Bovendien kan het aanhoudend gebrek aan politieke consensus het vertrouwen van internationale investeerders aantasten.
Gevolgen voor de positie van premier Sánchez
De aanhoudende politieke impasse over de begroting zorgt voor spanningen binnen de PSOE, vooral over de vraag hoe ver de partij moet meegaan in de eisen van Catalaanse partijen als Junts en ERC. Toch lijkt de positie van premier Pedro Sánchez voorlopig niet wezenlijk in gevaar.
In september 2024 wist de premier interne kritiek te dempen tijdens een partijbijeenkomst, waarbij hij opriep tot eenheid en loyaliteit. Zijn leiderschap werd in december dat jaar nog eens bevestigd toen hij met een ruime meerderheid werd herkozen als partijleider tijdens het 41e federale congres van de PSOE.
Regionale PSOE-leiders laten zich kritisch uit over onderhandelingen met nationalistische partijen. Desondanks is er geen sprake van een georganiseerde oppositie binnen de partij tegen Sánchez’ premierschap. Hij heeft zelf verklaard dat hij voornemens is zijn ambtstermijn tot 2027 uit te dienen, ondanks de huidige politieke obstakels.
Focus verschuift naar begroting van 2026
Premier Sánchez heeft op 26 maart tijdens een sessie in het Spaanse parlement aangegeven dat de prioriteit mogelijk verschuift naar de voorbereiding van de begroting voor 2026, mocht er ook dit jaar geen akkoord volgen. Al voegde hij wel toe dat het streven is om een begroting voor 2025 te presenteren. Daarmee erkent de regering impliciet dat de begrotingscrisis nog enige tijd kan aanhouden. Ondertussen blijven burgers, bedrijven en regio’s wachten op financiële duidelijkheid en perspectief.
Lees ook: IMF: Spaanse economie groeit stevig, maar kent kwetsbare punten