Door klimaatverandering zullen West-Europese landen vaker te maken krijgen met extreme regenval. Warmere lucht houdt meer vocht vast, waardoor de regenbuien heftiger worden. De kans op zo’n regenbui is nu, met een ruime marge, 1,2 tot 9 keer zo groot als een eeuw geleden.
Meer ‘gotas frías’ in Spanje
In Spanje is de kans op de zogenaamde ‘gotas frías’ groter door klimaatverandering. Bij een ‘gota fría’ vormt zich eerst een lagedrukgebied in hoge en koude luchtlagen. Wanneer dit in contact komt met warme lucht boven land of zee, ontstaan heel heftige stortbuien. Daarbij koelt het ook ineens sterk af. In 1997 viel in Alicante bij een ‘gota fría’ binnen 12 uur 100 mm regen (100 liter op een m2). Ter vergelijking: in Duitsland viel binnen 24 uur meer dan 150 mm en in België binnen 48 uur 200 tot 270 mm.
Meer overstromingen
De rivieren moeten bij dat soort hevige regenbuien in korte tijd extreem veel water afvoeren, wat leidt tot overstromingen. ‘Volgens schattingen zijn in Spanje zo’n 50.000 woningen gebouwd in gebieden die overstroomd zullen worden,’ vertelde geoloog Aretxabala van de Universiteit van Zaragoza aan de Spaanse krant Público.
Regels voor bouwen in die risicogebieden zijn in Spanje pas opgesteld na de vastgoedzeepbel van 2008. En in 2011 heeft de Spaanse regering voor het eerst in kaart gebracht welke plekken kunnen overstromen bij overstromingen die eens in de tien, honderd of vijfhonderd jaar kunnen voorkomen. Die kaarten worden elke zes jaar aangepast aan de nieuwste inzichten over het klimaat.
‘In sommige gebieden worden de periodes tussen extreme regenbuien steeds korter’, vertelt Aretxabala. ‘Wanneer vroeger een rivier op een plek eens in de 100 of 200 jaar kon overstromen, is die kans door klimaatverandering nu eens in de 10 tot 15 jaar.’
Rivieren krijgen te weinig ruimte
Volgens Aretxabala zijn de rivieren te zeer ingeperkt door stuwdammen en dijken. Hij noemt als voorbeeld de rivier de Ebro die is bedwongen door beton en bij hevige regen meteen overstroomt op de eerste plek in Navarra zonder waterbouwkundige werken. Daar lopen dan hele dorpen onder. ‘We denken dat we hoogwater kunnen bedwingen met stuwdammen, maar die zorgen alleen voor schijnveiligheid.’
Een groep onderzoekers van Harvard publiceerde in 2019 in het blad Science en artikel waarin ze opriepen anders te reageren op rampen door klimaatverandering. Een van de onderzoekers schreef dat we ons moeten aanpassen aan de veranderingen in de natuur. ‘De zeespiegel stijgt, noodweer zorgt voor overstromingen, dus moeten we ons terugtrekken.’
Nederlandse aanpak
In Nederland maakt die terugtrekking deel uit van de aanpak van de waterveiligheid. Na de extreem hoge waterstanden in Nederland in 1993 en 1995 werden niet alleen de rivierdijken versterkt, maar kregen de rivieren ook meer ruimte. Bijvoorbeeld door dijken te verleggen, uiterwaarden te verbreden en nevengeulen te graven. Daarbij zijn ook aantrekkelijke recreatie- en natuurgebieden gevormd.
Veel schade en slachtoffers
Rivieren meer ruimte geven is een optie die ook voor Spanje belangrijker wordt. Zeker wanneer je ook kijkt naar het aantal slachtoffers als gevolg van de overstromingen en het economisch verlies meerekent. Volgens het Spaanse Ministerie voor de Ecologische Transitie bedraagt de schade door overstromingen en hevige regen in Spanje gedurende de afgelopen zeven jaar al bijna 154 miljoen euro. Gedurende de afgelopen twintig jaar zijn in Spanje ongeveer 300 mensen bij overstromingen omgekomen.
Spaanse overheidsmaatregelen
Voor de verschillende grote rivieren of regio’s in Spanje worden sinds 2016 elke zes jaar plannen opgesteld met maatregelen ter preventie van overstromingen en maatregelen om de schade door overstromingen te beperken.
Bij dat laatste kan het gaan om muren rondom tuinen of panelen die bij hoog water voor de voordeur worden geplaatst. Dit jaar zullen de nieuwe beheerplannen voor overstromingsrisico’s, de Planes de Gestión de Riesgos de Inundación, worden vastgesteld. Alleen de landelijke overheid kan bebouwing laten verwijderen die in gebieden staat die kunnen overstromen. Dat gebeurt alleen bij grote gevolgen voor de veiligheid van mensen en goederen.