Judith Goeree
Steeds meer jongeren krijgen via desinformatie op sociale media als TikTok een vertekend beeld van Francisco Franco en zijn dictatuur. Dat blijkt uit een recente serie artikelen van het Spaanse factcheckplatform Newtral, dat in kaart bracht hoe extreemrechtse ideeën via populaire video’s hun weg vinden naar jonge doelgroepen.
Op TikTok circuleren momenteel opvallend veel filmpjes waarin Franco en zijn dictatuur in een positief daglicht worden gezet. Ze ogen grappig of nostalgisch, maar verspreiden in werkelijkheid vaak nationalistische propaganda. Ze wekken de indruk dat het verleden niet zo erg was. Vooral jongeren die weinig weten over Franco zijn hier gevoelig voor. Ook groepsdruk speelt mee: wie wil opvallen of erbij wil horen, deelt dit soort video’s vaak zonder te beseffen wat ze echt betekenen.
Toenemend aantal jongeren verkiest autoritarisme
Uit recente enquêtes blijkt dat het aantal jongeren dat in sommige omstandigheden een autoritair regime verkiest, is toegenomen. Volgens onderzoek van 40dB vond in 2009 slechts 8,2 procent van de jongeren tussen 25 en 34 jaar dit acceptabel. In 2024 is dat perecentage gestegen naar 17,4 procent. Bij mannen tussen 18 en 26 jaar ligt dat percentage zelfs op 25,9 procent.
Ook bij generatie Z (jongeren geboren tussen ongeveer 1997 en 2012) is een vergelijkbare trend zichtbaar. Het wijst op een groeiende onvrede over de bestaande democratische instellingen. Jongeren voelen zich vaak niet gehoord en gezien, wat hen vatbaarder maakt voor autoritaire alternatieven. Opties die snelle oplossingen beloven voor maatschappelijke en economische problemen.
TikTok als kanaal voor propaganda
Op scholen merken docenten dat sluipenderwijs symbolen en slogans uit de Franco-tijd terugkeren in het dagelijks leven van studenten. Historicus Damián González signaleert dat jongeren gevoelig zijn voor eenvoudige, emotionele boodschappen die inspelen op woede en desillusie. Dit maakt hen vatbaarder voor extreemrechtse ideologieën.
Al enige tijd circuleren op sociale media gemanipuleerde video’s van populaire Spaanse artiesten als Aitana of Quevedo. In de filmpjes lijkt het of zij franquistische strijdlied “Cara al sol” zingen. In werkelijkheid zijn hun optredens voorzien van bewerkte audio, waarbij het oorspronkelijke geluid is vervangen door het lied van de Falange, de fascistische partij van Franco.
Het is slechts een voorbeeld van een reeks aan video’s waarbij gebruik wordt gemaakt van gemanipuleerde audiofragmenten en visuele effecten om nostalgie en humor te combineren met nationalistische propaganda. Daarin schuilt het gevaar dat jongeren deze inhoud als onschuldig of zelfs positief ervaren.
Te weinig onderwijs over Franco
Experts zijn van mening dat een deel van het probleem bij het Spaanse onderwijssysteem ligt. Veel jongeren weten weinig tot niets over de dictatuur van Franco en de recente geschiedenis van Spanje.
Historicus Beatriz García noemt het zorgelijk dat mythen en onwetendheid overheersen. Veel studenten krijgen pas op de universiteit voor het eerst een kritisch verhaal te horen over het regime. In het voortgezet onderwijs is er weinig aandacht voor de burgeroorlog en de repressie tijdens de dictatuur.
Politieke normalisering van Franco’s nalatenschap
Een recent artikel in El País beschreef eerder dit jaar dat volgens docenten vooral jongens tussen de 15 en 18 jaar steeds vaker ideeën uiten die eerder zeldzaam waren: anti-feministische uitspraken, sympathie voor het Franco-regime of het verheerlijken van politieke partijen als Vox. Bovendien klinken er steeds vaker racistische opmerkingen tegen minderheden zoals migranten en homo´s. Soms is het om te provoceren, andere keren is het ernst. Het lijkt daarom niet gek dat desinformatie over Fransisco Franco aanslaat bij jongeren.
De opkomst van partijen als Vox, die de dictatuur relativeren, draagt bij aan de normalisering van Franco’s nalatenschap. De partij spreekt veel jongeren aan die zich niet vertegenwoordigd voelen door de gevestigde politiek. Bovendien maken extreem rechtse partijen veelvuldig gebruik van sociale media om hun boodschap aantrekkelijk en herkenbaar te maken.
Tegengeluid in het onderwijs
Toch is er ook hoop. Op universiteiten tonen veel jongeren zich kritisch. Zij stellen scherpe vragen over het verleden, en er lijkt een groeiende behoefte aan eerlijke, historische voorlichting over het Franco-regime. Beatriz García merkt op dat jongeren tijdens debatten vaak tot diepgaande inzichten komen. Ze vragen zich dan ook af waarom ze nooit eerder over dit deel van de geschiedenis zijn geïnformeerd.
Bron: Newtral
Spanje gaat Stichting Francisco Franco opheffen