Geen land met zoveel feestelijke tradities als Spanje. Al eeuwenlang maken ze deel uit van het leven in dorpen en steden. En hoewel de gebruiken veranderen, verdwijnen ze niet. ¡Vamonos de fiesta!
Spanje staat bekend om haar fiestas. Elke dag vindt er wel ergens in het land een dorps- of stadsfeest plaats. Van de welbekende Semana Santa in Sevilla en de Fallas in Valencia, tot het ganzentrekken in Lekeitio, met wijn gooien in La Rioja en tal van kleinschalige dorpsfeesten. Chapeau voor degene die het waagt ze in kaart te brengen, want het zijn er duizenden, misschien zelf wel tienduizenden. Eén ding hebben ze bijna allemaal gemeen: de religieuze oorsprong.
Religieuze oorsprong
Vrijwel alle Spaanse feesten zijn gebaseerd op de katholieke kalender of houden verband met de christelijke geschiedenis van het land. San Juan, San Fermin of San Isidro dragen niet voor niets de naam van een heilige. De typische lokale feesten worden gevierd ter ere van de beschermheilige van dorp, stad of regio. Sommige zijn terug te voeren tot de Middeleeuwen. Andere worden zelfs al gevierd sinds de Romeinse tijd of de prehistorie en kregen later een christelijke betekenis. Maar wat de katholieke feesten in Spanje zo uniek maakt, is dat ze generaties lang in stand werden gehouden en zelfs in de 21ste eeuw nog uitbundig worden gevierd.
Lokaal karakter
Een reden dat de Spaanse traditionele feesten ook tegenwoordig nog vol overgave in stand worden gehouden, zij het in een modern jasje, is volgens de Spaanse socioloog Honorio Velasco het lokale karakter. Hoewel van Spanje wordt gezegd dat het nog altijd diep gelovig is, wijzen recente onderzoeken uit dat het grootste deel van de bevolking zichzelf helemaal niet als praktiserend katholiek beschouwd. Dat de van oorsprong religieuze feesten toch gekoesterd worden, wordt verklaard door de sterke band die veel Spanjaarden hebben met hun dorp of regio. Hoeveel inwoners van de grote steden gaan niet jaarlijks terug naar de plek waar ze zijn opgegroeid om de dorpsfeesten bij te wonen? Ze hebben er hun ouders en grootouders, ooms, tantes en misschien ook wel een broer of zus. En zo zien ze meteen alle jeugdvrienden, want die komen ook massaal terug voor de fiestas.
Vuurwerkshow in Valencia
Dat wil niet zeggen dat traditionele vieringen niet zijn veranderd. Nog steeds vinden processies plaats waarbij levensgrote Christus- en Mariabeelden met trage tred op het ritme van een monotoon tromgeroffel door de straten worden getroond. Maar ’s avonds vullen diezelfde straten zich met moderne muziek en inwoners en toeristen op zoek naar vertier. Terwijl bij de Fallas in Valencia voorheen gebruik werd gemaakt van fakkels om de satirisch bedoelde replica’s van personages uit het openbare leven in de fik te steken, staan de Valenciaanse feesten ter ere van San José tegenwoordig bekend als een grote vuurwerkshow. En de pijlen worden elk jaar moderner en spectaculairder.
Drankfestijn
San Fermín in Pamplona is terug te voeren op de verering van stadspatroon Fermín. Deze bekeerde zich in de derde eeuw tot het christelijke geloof en stierf als martelaar. Zijn cultus werd samengevoegd met de jaarmarkt en groeide uit tot een van Spanje’s bekendste evenementen. Ondanks de religieuze oorsprong kennen de meesten San Fermín om het gevaarlijke stierenrennen én het overmatig alcoholgebruik. Bronnen uit de achttiende en negentiende eeuw maken er melding van dat geestelijken zich toen al zorgen maakten over drankmisbruik en losbandigheid van jongens en meisjes. Tegenwoordig is San Fermín bijna synoniem voor een groot drankfestijn. Hierbij durven stadsbewoners en toeristen, die meestal al de nodige alcoholische versnaperingen achterover hebben geslagen, het aan om met de toros door het centrum van Pamplona te rennen. El Chupinazo, het startschot van de feesten van San Fermín, bestaat uit niets anders dan het keihard laten knallen van de kurken. Sinds 1991 is het een officieel onderdeel van het stadsfeest.
Botellón
Bij andere fiestas staat alcoholgebruik dan misschien niet officieel op het programma, dat wil niet zeggen dat het er minder om is. Tegenwoordig is elk lokaal feest wel een reden om een botellón te houden. Of je nu de Fallas in Valencia bezoekt, Carnaval in Cádiz of de feesten van Moren en Christenen in het hele land: de grote groepen drinkende jongeren zijn een vast onderdeel. In Toledo, waar op 1 mei de processie Romería de la Virgen del Valle (Processie voor de Maagd van de Vallei) plaatsvindt, wordt overdag de maagd door het heuvellandschap gedragen en houden ’s nachts jongeren een raveparty op diezelfde locatie. Een goed voorbeeld is Sant Joan, dat in Catalonië en Valencia wordt gevierd. Voor velen bestaat deze van oorsprong religieuze feestdag uit niets anders dan een botellón (drankfestijn) op grote schaal.
‘Alles mag’
Hoewel lokale politici bij de voorbereidingen van het jaarlijkse dorpsfeest hun hoofd breken over de vraag hoe te vermijden dat het feest eindigt in een drankfestijn, beargumenteren historici dat alcohol altijd al onderdeel is geweest van de religieuze vieringen. Volgens socioloog Velasco zijn traditionele vieringen door de eeuwen heen veranderd in spektakels, waarbij het religieuze aspect slechts een van de vele elementen is. Net als vroeger zijn ook de moderne feesten een manier om aan het leven van alledag te ontsnappen. Een keer per jaar geldt: alles kan en alles mag.
Toeristische aantrekkingskracht
Daarnaast ontdekte Spanje dat ook toeristen interesse hadden in de feesten als onderdeel van het culturele erfgoed van het land. Dat droeg ertoe bij dat dorpen en steden probeerden hún patroonfeest tot cultureel erfgoed te laten verklaren. Daarbij geldt dat vieringen zich moeten onderscheiden en dat heeft ervoor gezorgd dat steeds weer nieuwe evenementen worden bedacht en dat bestaande tradities nog spectaculairder worden gemaakt.
Fiestas zelf zijn heilig
Volgens sommigen is de Spaanse feesttraditie door de eeuwen heen alleen maar groter geworden. Niemand die zal denken ‘we doen toch niks met die heilige, dus waarom zouden we zijn dag nog vieren?’. Want het zijn de fiestas zelf, die de Spanjaarden heilig zijn.