Wat voorheen een ontoegankelijk, volledig wild en natuurlijk gebied was, is tegenwoordig een zomerbestemming met veel hoogbouw, zwembaden en toeristische voorzieningen zoals Benidorm. De versnelde stadsplanning, die in de jaren zeventig in Matalascañas begon, zorgde al snel voor een toename van het verbruik van water uit het dichtstbijzijnde gebied: Doñana.
Willekeurige en vooral veel illegale wateronttrekkingen gaan door en het ecosysteem, dat al decennialang gevaar loopt, bevindt zich nu in een extreme situatie. Het water van Doñana wordt niet alleen gebruikt om de – al dan niet tijdelijke – bevolking van de badplaats Matalascañas van drinkwater te voorzien, maar ook om zaken zoals golfbanen te irrigeren.
Water als achilleshiel
Wie door de straten van Matalascañas loopt, ziet strakke rijen met eengezinswoningen, hoge appartementengebouwen, luxe hotels en de strandtentjes. Van april tot half november wordt de plaats overspoeld door mensen die er komen voor hun nodige ontspanning. De rest van het jaar is het er vrijwel uitgestorven. Van de ongeveer 1.500 inwoners die Matalascañas heeft, zijn dat er in de zomer gemakkelijk 100.000 of meer.
Water is als gevolg daarvan al jaren de belangrijkste achilleshiel van de stad. Winning ervan in het nabijgelegen wetland Doñana is gemakkelijk. Zeker in periodes waarin de bevolking groeit en de vraag van de consument naar water omhoog schiet.
De keerzijde van dit verhaal is dat, beetje bij beetje, deze toeristenhausse de lagunes van het natuurpark, van groot belang voor talloze soorten trekvogels en andere fauna en flora, opdroogt. Het is al zover dat de lagunes het dichtst bij Matalascañas al droog liggen.
Lees ook: Doñana, Spanje’s grootse ecologische schatkamer
Carmen Díaz, een onderzoeker bij de afdeling Wetland-ecologie van het Doñana Biological Station (EBD-CSIC), legt in de Spaanse krant El Español uit dat de duin-lagunes het belangrijkst zijn, omdat ze de grootste zijn en het langst water vasthouden. Deze duinlagunes dreigen echter ook droog te vallen. Ze noemt als voorbeeld de lagune van Charco del Toro.
Alternatieve waterbron broodnodig
En dit probleem is niet nieuw. Eind jaren 80 waarschuwde een commissie van internationale experts onder leiding van de Brit Ted Hollis al voor de schade die de bronnen van Matalascañas aan de lagunes zouden aanrichten. Het rapport suggereerde dat de geplande ontwikkeling met een capaciteit van ongeveer 32.000 inwoners en een golfbaan de situatie in Doñana zou kunnen verergeren. Om nog maar te zwijgen van het extra risico dat overmatige winning uiteindelijk zou kunnen leiden tot infiltratie van zout water in de putten en, bij uitbreiding, in het nationale park. Zoals Hollis in zijn tijd opmerkte: “Matalascañas kan alleen doorgaan als er naar een alternatieve waterbron wordt gezocht.”
‘Onhoudbare situatie’
Voor Juanjo Carmona, advocaat en coördinator van Doñana bij WWF, markeert dit rapport “een voor en na”. De versnelde stadsplanning ging echter door in Matalascañas totdat een volgens experts ‘onhoudbare’ situatie ontstond.
De ontwikkeling van de stedelijke kern van Matalascañas begon onder de Franco-dictatuur. De stedelijke enclave werd in de jaren zestig beschouwd als een urbanisatie voor buitenlanders. Zoals Carmona zegt: “Matalascañas werd gecreëerd als een centrum van belang voor toeristen, zoals Benidorm of Marbella”. Op dat moment begonnen ze ook na te denken over waar ze het water vandaan moesten halen: “Er konden bronnen worden gegraven op het strand van Doñana, en aangezien daar water was, waarom zou het dan van een andere plaats komen?”
De vermenigvuldiging van privévoertuigen en de aanleg van veepaden maakten Matalascañas toegankelijker, en in de jaren 70 begon de echte bloei. Nu is het een gebied geworden voor tijdelijke bewoners met een strand op niet al te grote afstand van drukke steden zoals Sevilla en de streek El Aljarafe die samen zeker een miljoen inwoners hebben.
Water uit Doñana voor een golfbaan
Sinds die tijd is de kustplaats niet gestopt met groeien en zorgde voor economische bloei in de regio. En terwijl wetenschappelijke rapporten steeds vaker waarschuwden voor de verslechtering van Doñana, startte Matalascañas nieuwe projecten op zoals een golfbaan van 60 hectare.
Enrique Luis Santos, hoogleraar fysische geografie aan de Universiteit van Sevilla, wijst erop dat “de golfbaan erg beroemd werd omdat deze werd gepromoot als eerste ecologische golfbaan van Spanje. Maar de baan functioneerde niet goed en heeft vanaf het begin financiële problemen gehad. In eerste instantie was het de bedoeling om afvalwater te gebruiken om de golfbaan te irrigeren. Maar volgens Santos stond dat mooi op papier en werd in de praktijk al snel overgegaan tot het gebruik van water uit Doñana.
De zuiveringsinstallatie die het afvalwater zou moeten zuiveren is al vele jaren buiten bedrijf. Daarom, sinds de opening tot de sluiting in 2016, “is de golfbaan geïrrigeerd met water uit Doñana”, zegt Díaz. “Dat wil zeggen, al meer dan 10 jaar een extra extractie.” De krant El Español nam hierover herhaaldelijk contact op met de gemeente Almonte, waar Matalascañas onder valt, maar kreeg geen reactie.
Stinkende waterzuiveringsinstallatie in gebruik
Rond het jaar 2013 is de rioolwaterzuiveringsinstallatie (RWZI) in gebruik genomen. Echter, zoals lokale media dat jaar meldden, kwamen er al snel klachten van de eigenaren van de woningen naast het sportcomplex over de enorme stank die de installaties afgaven bij het besproeien van het veld. Het veld werd daarop in 2016 tijdelijk gesloten “vanwege de slechte kwaliteit van het water om het gras te irrigeren” en is nooit meer open gegaan.
Boete EU
Ondertussen valt het waterwanbeheer in Matalascañas onder de grootste boete die Spanje ooit van de EU heeft gekregen. De boete betreft het ontbreken van afdoende afvalwaterzuivering in diverse Spaanse gebieden. Al 31 jaar voldoet Spanje niet aan de Europese regelgeving inzake afvalwater. In negen agglomeraties, waaronder deze kustplaats in Huelva, wordt het water niet goed behandeld.
Ongecontroleerd waterverbruik
De onderzoeker van het Doñana Biologisch Station hekelt het gebrek aan controle op het gebruik van water in Matalascañas en zegt: “De hoeveelheid water die wordt aangeboden voor gebruik wordt helemaal niet gecontroleerd, zowel in tuinen, irrigatie van rotondes, douches, parken, zwembaden of de eigen voorraad”. Díaz herinnert zich hoe de oprichter van Doñana al in 1976 “zei dat Matalascañas de dood van de lagunes zou worden.”
Naar aanleiding van de EU-boetes stelde Spanje een maatregelenprogramma op om de toestand van afvalwaterzuivering in het land te verbeteren. Die bevatten echter geen maatregelen die bedoeld zijn om een einde te maken aan de reeds vastgestelde achteruitgang van de soorten habitats die worden beschermd in de buurt van Matalascañas.
Lagunes zijn verloren gegaan
Zoals Carmona opmerkt, is wat er gebeurt door meer water uit de Doñana-aquifer te halen -niet alleen voor Matalascañas, maar ook en vooral voor de omliggende landbouw-, dat het grondwaterpeil zakt en het water niet langer de kom van de lagune raakt, waar het ooit nog overheen stroomde. “De aquifer is gestopt met overlopen door de overextractie die er is en de lagunes zijn verloren gegaan”, klaagt de expert.
‘Probleem wordt in een la gestopt’
Als gevolg van de uitspraak van het HvJ-EU bevat het nieuwe hydrologische plan 2021-2027 verschillende alternatieven voor de winning van water uit Doñana voor Matalascañas. Het document erkent dat “de lagunes die het dichtst bij Matalascañas liggen een grotere achteruitgang ondergaan dan verwacht.”
Onder de alternatieven die “aan de gang zijn of waarvan de uitvoering technisch gemakkelijk en relatief betaalbaar is” wordt de verplaatsing overwogen van twee bronnen en de bouw van een rioolwaterzuiveringsinstallatie. In totaal zouden de kosten ongeveer 40 of 50 miljoen euro bedragen, waarvan ongeveer 25 overeenkomen met de nieuwe rioolwaterzuiveringsinstallatie in Matalascañas.
Voor Carmona is de “verhuizing” van de bronnen niet genoeg, want “het verandert het locatieprobleem, je blijft water uit Doñana halen”. Wat volgens hem moet gebeuren, is “dringend beginnen met het onttrekken van oppervlaktewater op andere punten. Er zijn twee mogelijkheden: Almonte of Mazagón. De oplossing is bekend, maar de politieke wil ontbreekt.”
Een andere mogelijkheid zou zijn om Matalascañas uit oppervlaktewater te bevoorraden via een overslag van de Palos de la Frontera ETAP, in het Tinto-Odiel-Piedras-bekken. Voor dit werk zou ongeveer 10 miljoen euro nodig zijn, vergelijkbaar met een van de andere alternatieven, zoals het bouwen van een ontziltingsinstallatie die uitsluitend Matalascañas kan leveren.
Zoals Díaz opmerkt, worden er alternatieven bestudeerd om Matalascañas van water te voorzien zonder de watervoerende laag te hoeven aanspreken, maar hij wijst erop: “Wat ik niet weet, is wanneer dat zal gebeuren, want tegen de tijd dat ze het water herstellen, zijn de lagunes droog en de soorten die hen waarde geven verloren gegaan.”
De onderzoeker betreurt het dat “niet wordt begrepen hoe kwetsbaar het ecosysteem van Doñana is” en verwijst naar de behoefte aan voorlichting van de bevolking over duurzaam gebruik van water en de gevolgen die overwinning in Doñana kan hebben.
Carmona ziet het duidelijk: “Als je een probleem wilt oplossen, geef je prioriteit aan uitgaven, contracten, kwalificeer je het als urgent en regel je het. Is dat niet het geval, dan leg je het in en la, en dat is wat hier is gebeurd”.
Droogte
Ondertussen gaat Andalusië door een droogte die het gebied niet meer heeft meegemaakt sinds de jaren 1990. De Hydrografische Confederatie van de Guadalquivir heeft al gewaarschuwd dat, als dit doorgaat, er gewassen zullen zijn die dit jaar niet kunnen worden geplant.
De temperaturen deze zomer hebben op verschillende punten records gevestigd en niettemin zal Matalascañas komende zomer en in de weekenden zijn lawine van toeristen blijven ontvangen, en zal het steeds drogere Doñana de kustplaats blijven bevoorraden.