Na jarenlange inspanning en tientallen vergaderingen van de commissie die speciaal voor deze zaak is samengesteld, is het de Spaanse regering gelukt. De Spaanse Katholieke Kerk heeft toegegeven dat zij van zo’n duizend van de 35.000 eigendommen (waarvan 20.000 gebedshuizen) die zij vanaf 1998 op haar naam heeft geregistreerd, niet de rechtsgeldige eigenaar is. Dat komt neer op 2,8% van het totale aantal geregistreerde bezittingen. De eigendommen werden op basis van een wet van de conservatieve Partido Popular uit 1998 geregistreerd als eigendom van de Katholieke Kerk.
Gezamenlijk bericht
De regering en de kerk hebben een gezamenlijk communiqué uitgegeven waarin de kerk toegeeft dat deze duizend eigendommen ‘aan een derde toebehoren of dat de kerk geen eigendomsbewijs heeft’. Met de ondertekening van de overeenkomst worden de procedures voor de teruggave van deze duizend bezittingen aan hun eigenaren in gang gezet.
Huizen, scholen en begraafplaatsen door heel Spanje
De gebouwen, waaronder een groot aantal woningen, maar ook scholen en percelen, zowel op het platteland als in de stad, zijn ongelijkmatig over heel Spanje verspreid. Regio Castilla y León voert de lijst aan, met 485 van de in totaal 965 door de kerk geregistreerde eigendommen. Daarna volgen Catalonië (101), Navarra (74), Extremadura (67), Andalusië (54), Aragón en Castilla La Mancha (beide 35), Canarische Eilanden (32), Madrid (23), Murcia (19), Cantabrië (18), Asturië (17), La Rioja (16), Balearen (12), Regio Valencia (10), Galicië (9) en Baskenland (8).
Van de 965 eigendommen zijn er 208 die, hoewel zij op naam van de kerk staan ingeschreven, in werkelijkheid niet haar eigendom zijn, en van 757 eigendommen heeft de kerk ontdekt dat zij aan een andere eigenaar toebehoren, hoewel zij in de registers wel op naam van de kerk staan vermeld. De lijst omvat 38 begraafplaatsen, 502 finca’s op het platteland, 151 huizen of percelen in de stad en 98 woningen.
Doorbraak sinds 1998
Deze lijst van eigendommen wordt nu toegezonden aan de Spaanse Federatie van gemeenten en provincies, die volgens de regering ‘degene zal zijn die de lijst verdeelt onder de plaatselijke entiteiten om de eigenaar te identificeren’. En hoewel dit proces nog moet worden doorlopen, betekent deze overeenkomst een doorbraak sinds 1998. Toen vereenvoudigde een PP-decreet de registratie van eigendom door de Katholieke Kerk. Nu wordt, door een speciale procedure waarbij alleen een kerkelijke certificering is vereist, een begin gemaakt met teruggeven van een aantal van deze eigendommen aan hun oorspronkelijke eigenaars of hun erfgenamen. Dat zullen in de meeste gevallen de gemeenten zijn.
Bijna 35.000 woningen in 18 jaar
Volgens gegevens van de regering heeft de Katholieke Kerk tussen 1998 en 2015 34.961 woningen toegeëigend. Deze werden door de hervorming van toenmalig premier Aznar ter beschikking gesteld en vervolgens door de PSOE en de PP onderhouden. Verschillende burgerorganisaties eisten regelmatig de teruggave van onregelmatig toegeëigende eigendommen.
Ook eisten zij dat de franquistische wet, die bisschoppen toestond landgoederen mondeling te registreren, voor het Constitutionele Hof zou worden gebracht. Uiteindelijk erkent de kerk nu dat 965 van deze 34.961 toe-eigeningen (2,8%) onregelmatig zijn en dat zij deze eigendommen moet teruggeven.
Al vijf jaar relevant
In 2017, toen de kwestie politiek relevant werd, keurde het Congres van Afgevaardigden een initiatief van de PSOE, toen in de oppositie, goed. Hierin werd er bij de regering op aangedrongen om een lijst van de betreffende activa op te stellen. Na de motie van afkeuring van 2018 zette de nieuwe PSOE-regering de zaak weer voort met de coalitie. In februari 2021 stuurde de regering het Congres van Afgevaardigden een lijst van de 34.961 eigendommen die tussen 1995 en 2015 door de kerk waren toegeëigend. Daarvan zijn er 20.014 geregistreerd als bedevaartsplaats en hebben 14.947 eigendommen andere bestemmingen. Na gedetailleerd onderzoek heeft de Katholieke Kerk van een duizendtal eigendommen erkend dat zij niet de eigenaar is.
Overeenkomst
De overeenkomst tussen de regering en de kerk houdt in dat de bisdommen zich ertoe verbinden het proces van teruggave van de bezittingen, die volgens het onderzoek op naam van andere personen staan, te vergemakkelijken. De overeenkomst en ontmoeting tussen Omella en Sánchez laten in ieder geval een duidelijke toenadering zien tussen de kerk en de regering, op een moment dat de coalitie de lijn van paus Franciscus toejuicht.
Onopgeloste kwesties
De Spaanse regering streeft naar een goede relatie met de kerk, al bestaat er verschil in inzicht over verschillende zaken. Zo is een van de meest delicate kwesties die van de belastingheffing, met name de vrijstelling van de jaarlijkse onroerendgoedbelasting (IBI) voor de kerk, die de regering wil terugdraaien. Een ander gevoelig issue is het bevestigd jarenlange kindermisbruik binnen de kerk. De kerk onderneemt inmiddels acties om de misstanden te onderzoeken.
Waar geen schot in lijkt te zitten, is de toezegging van de socialisten om te werken aan een ‘herziening’, met instemming van de bisschoppelijke conferentie, van de overeenkomsten met het Vaticaan en het concordaat. Herziening van deze bilaterale overeenkomsten tussen de Katholieke Kerk en de staat, die dateren van voor de invoering van de Grondwet, past ‘binnen het kader van de waarden en beginselen van de constitutionele democratie’. Vooralsnog ligt de prioriteit echter op de onteigeningen en de discussie over de belasting, al is over dit laatste nog geen akkoord bereikt.