Else Beekman
De aanhoudende regenval in grote delen van Spanje zorgt her en der voor veel overlast, maar levert ook hoognodige verlichting na jaren van droogte. Stuwmeren vullen zich in rap tempo, de natuur herstelt zichtbaar en zelfs het zwaar geteisterde wetland Doñana Nationaal Park toont weer tekenen van leven. Spanje is voorlopig nat, en dat is voor de verandering eens goed nieuws.
Waterreserves op hoogste niveau in jaren
Volgens de laatste cijfers van het Spaanse ministerie voor Ecologische Transitie zijn de stuwmeren in het land gemiddeld voor 60,9 procent gevuld. Dat is bijna 20 procentpunt meer dan vorig jaar rond deze tijd en het hoogste peil sinds 2014. In sommige regio’s is het verschil ronduit spectaculair: in Andalusië zijn waterreserves na maanden van schrikbarend lage niveaus weer gedeeltelijk aangevuld.
Een goed voorbeeld daarvan is het stuwmeer La Viñuela in de provincie Málaga. Dat werd in 2023 nog bijna doodverklaard omdat het peil onder de 8 procent zakte, maar is inmiddels weer voor ruim 38 procent van zijn capaciteit gevuld. In het noorden, zoals in Baskenland, staat het peil inmiddels op ruim 80 procent in plaats van de 60% begin februari.
De regenval van de afgelopen weken heeft in korte tijd gezorgd voor een flinke aanvoer van water naar de reservoirs, rivieren en aquifers. Volgens het Spaanse weerinstituut AEMET viel er in februari en begin maart regionaal tot tweemaal de normale hoeveelheid regen. Ook hoger gelegen gebieden met sneeuwval dragen bij aan de aanvoer door smeltwater.
Doñana leeft weer een beetje op
Een van de meest kwetsbare gebieden die direct profiteert van de regenval is het Nationaal Park Doñana in Andalusië. Dit unieke moerasgebied, van groot belang voor trekvogels tussen Europa en Afrika, kampte jarenlang met uitdroging door gebrek aan regen en overmatig waterverbruik in de landbouw. Sommige delen van het belangrijkste wetland van Europa, zoals de lagune van Santa Olalla, kwamen zelfs geheel droog te liggen. Daardoor deden verschillende soorten trekvogels het gebied niet meer aan.
Met de regen van de afgelopen weken staan grote delen van het gebied weer onder water. Dat is cruciaal voor de broed- en rustplaatsen van vogels zoals de flamingo, de lepelaar en verschillende soorten eenden. Hoewel het wetland hiermee nog verre van hersteld is, daarvoor zijn structurele maatregelen nodig, zien biologen de recente neerslag als een broodnodige adempauze voor het ecosysteem.
Landbouw en energie profiteren mee
Ook de landbouwsector haalt opgelucht adem. Na meerdere mislukte oogstseizoenen door extreme droogte en watertekorten is de kans groot dat boeren deze lente en zomer kunnen rekenen op voldoende irrigatiewater.
Vooral in sectoren als de avocadoteelt in de Axarquía-regio in Zuid-Spanje is dat goed nieuws. Daar kampten boeren de afgelopen jaren met drastisch verminderde opbrengsten. Volgens een rapport van COAG Malaga is de avocado-oogst in 2023 met ruim 60 procent gedaald ten opzichte van het gemiddelde van voorgaande jaren. Dat geldt niet alleen voor traditionele landbouwgebieden in Andalusië en Murcia, maar ook voor delen van Castilië-La Mancha, Aragón en Catalonië.
In de laatstgenoemde regio Catalonië heeft de teelt van olijven een zware klap gehad van de extreme droogte. In 2024 werd de helft minder aan olijfolie geproduceerd ten opzicht van het voorgaande jaar. Een opbrengst die dicht bij historische dieptepunten ligt. De stuwmeren hier lopen ook langzaam voller en dat heeft zelfs tot het opheffen van waterbeperkingen geleid voor 200 gemeenten. Ook de wijnproductie op de Balearen heeft onder de droogte te lijden gehad met een daling van 20% van de druivenoogst door droogte en hoge temperaturen.
Energieproductie
Daarnaast hebben de volle stuwmeren ook hun effect op de energieproductie. Spanje wekt een aanzienlijk deel van zijn elektriciteit op met waterkrachtcentrales. En deze productie is bij uitstek zeer kwetsbaar voor droogte. In 2023 lag de waterkrachtproductie in Catalonië 40% lager dan het decenniumgemiddelde door uitzonderlijk lage rivierdebieten. De toegenomen waterreserves betekenen een stabielere en meer duurzame energievoorziening, zeker in tijden van piekverbruik.
Minder risico op bosbranden, of juist niet?
De neerslag heeft ook invloed op de voorbereiding op het zomerseizoen. Door vochtige bodems en een groener landschap is de kans op vroege bosbranden aanzienlijk kleiner. In combinatie met lagere temperaturen in de lente, betekent dit dat Spanje even op adem kan komen. Tegelijkertijd wijzen experts erop dat de overvloedige vegetatiegroei door regenval later in het seizoen ook een risico kan vormen. Zodra deze begroeiing uitdroogt onder de zomerhitte, kan het juist extra brandstof vormen voor bosbranden. Daarom blijft goed natuurbeheer cruciaal.
Lucht schoner door regen
De extreme regenval van de afgelopen weken heeft niet alleen effect op water en natuur, maar ook op de luchtkwaliteit. Door zogeheten ‘natte depositie’ spoelen regendruppels vervuilende deeltjes zoals fijnstof en stikstofoxiden uit de atmosfeer. Vooral in stedelijke gebieden, waar de luchtkwaliteit vaak te wensen overlaat, is hierdoor een duidelijke verbetering gemeten. Volgens gegevens van het Spaanse ministerie voor Ecologische Transitie is in steden als Madrid en Barcelona de concentratie stikstofoxiden (NOx) na de regens met gemiddeld 30% gedaald ten opzichte van de weken ervoor. Volgens milieudeskundigen levert dit directe gezondheidsvoordelen op voor de bevolking.
Druk op watercrisis verminderd
Hoewel de regenval zeker nog overlast veroorzaakt, met modderstromen, overstroomde wegen en vertragingen in het verkeer, overheerst voor veel Spanjaarden en experts de opluchting. De watercrisis is daarmee niet opgelost, maar de acute druk is verminderd. Volgens AEMET-woordvoerder Rubén del Campo moeten we rekening houden met ‘een klimaat dat zich steeds grilliger gedraagt, waarbij lange droge periodes worden afgewisseld met intense neerslag‘.
Toerisme leeft op door wateraanvoer
De verbeterde waterstanden hebben ook positieve gevolgen voor het toerisme. Een groener landschap, vollere rivieren en meren en het wegvallen van waterbeperkingen maken Spanje aantrekkelijker voor vakantiegangers. Dat geldt met name voor het plattelandstoerisme en de sector voor buitenactiviteiten.
In het noorden van Spanje, waar wildwateractiviteiten zoals raften en canyoning populair zijn, konden ondernemers de afgelopen jaren door lage waterstanden nauwelijks nog opereren. Zo vroegen ondernemers in Aragón vorig jaar nog de Hydrografische Confederatie van de Ebro om minimale waterniveaus te garanderen. “De situatie is dramatisch,” zei Inés Dewulf, voorzitter van de Aragonese Vereniging van Sport Toerisme Bedrijven destijds. Door het herstel van de waterreserves zijn deze activiteiten nu beter gegarandeerd voor het komende seizoen. Dat biedt eveneens perspectief voor de werkgelegenheid in dorpen rond rivieren als de Ésera, Gallego en Noguera-Pallaresa.
Lees ook: Waterreserves provincie Málaga bijna verdubbeld ten opzichte van vorig jaar