Het doel van de actie is niet alleen om de route vrij te maken van afval, maar ook om de aandacht te vestigen op het ‘milieuprobleem’ dat zwerfafval vormt. In Spanje is voor zwerfafval een speciale term bedacht: ‘basuraleza’. Een combinatie van de woorden ‘basura’ dat afval betekent en ‘naturaleza’, natuur. Het LIBERA-project bedacht het en het weerspiegelt een trieste realiteit: de groeiende aanwezigheid van afval in elke natuurlijke ruimte.
Afval dat mensen lukraak achterlaten in bossen, rivieren of stranden. Of ze gooien het vanuit de auto zo de berm in. Er zit vanzelfsprekend veel plastic tussen, wikkels, blikjes, lege verpakkingen, sigarettenpeuken, billendoekjes, brillen, flessen en een nieuw veel voorkomend type afval is het mondkapje. Maar mensen gooien ook gewoon televisies, koelkasten, meubels of kleding in de natuur.
Het bijna eeuwige leven van een sigaret
Nadat het zwerfafval in de natuur terecht komt, blijft het daar wel even liggen. Een sigarettenpeuk heeft bijvoorbeeld tussen de acht en twaalf jaar nodig om te worden afgebroken. Daarbij komt dat het filter is gemaakt van celluloseacetaat, een soort plastic. Dit materiaal is niet biologisch afbreekbaar. De sigarettenpeuk die de wandelaar op het veld of strand gooit, breekt door zonne-energie in kleine stukjes, maar vervliegt nooit. Deze wordt simpelweg omgezet in microplastics die in de ondergrond, in rivieren en uiteindelijk in de oceaan terechtkomen. Bovendien bevat elke sigarettenpeuk ook tot 400 verontreinigingen, waaronder zware metalen zoals cadmium of arseen die tot 50 liter zoet water of 10 liter zout water kunnen verontreinigen.
Elk jaar worden er wereldwijd 4,5 biljoen peuken achtergelaten in de openbare ruimte. De NGO Ocean Conservancy erkent dat sigaretten 13% van al het afval vormen dat in haar wereldwijde campagne wordt ingezameld.
Mondkapjes, het vermomde plastic
Mondkapjes worden door National Geographic ‘vermomd plastic’ genoemd. Die zijn inmiddels niet meer uit ons leven weg te denken, maar ook niet meer uit de natuur. Ze zijn gemaakt van polypropyleenvezels. De afbraak ervan kan tientallen jaren, zelfs eeuwen duren. En met de angst voor Covid durven maar weinigen iets aan te raken dat in contact is geweest met de adem van een ander. Daarin schuilt het ook gevaar. Een enkel masker kan elke dag tot 173.000 microvezels in zee afgeven. Bovendien komen regelmatig meeuwen, slechtvalken of andere vogelsoorten met hun poten vast te zitten in de elastiekjes.
Maandelijks worden er naar schatting 129 miljard wegwerpmaskers gebruikt, met een snelheid van drie miljoen per minuut. Ook al eindiigt maar een klein deel als afval in de natuur, de enorme impact ervan op het milieu is wel voor te stellen.
De zee als eindbestemming
Een papieren servet heeft tot zes weken nodig om af te breken. Een stukje kauwgom, vijf jaar. Een paar sneakers, 200 jaar en een glazen fles ongeveer 4.000 jaar. Al deze residuen vervuilen in meer of mindere mate, verhogen het risico op bosbranden, bezetten de grond, verhinderen de natuurlijke groei van vegetatie en bedreigen de fauna die ze eet of ermee verstrikt raakt. Bovendien verslechteren ze het imago van natuurlijke landschappen die in hun oorspronkelijke staat moeten worden gehouden.
Het SEO / BirdLife LIBERA-project, waarin meer dan 1.100 organisaties deelnemen, wil de gevolgen van achtergelaten afval in de natuur en in verschillende ecosystemen indammen.
Een schone Camino voor duizenden pelgrims
Binnen dit project draagt het bronwaterbedrijf Cabreiroá (Ourense) dit jaar bij door mee te werken aan het opruimen van afval op de Camino de Santiago. Het wil een schoon Galicië laten zien aan de duizenden pelgrims die de wegen naar Santiago de Compostela zullen bewandelen. Onder de slogan ‘We Make the Way’ werden al verschillende afvalopruimdagen georganiseerd langs delen van de Camino Inglés en de Vía de la Plata. Soortgelijke acties worden gepland op andere punten van de verschillende Jacobijnse routes.
Iets dat er nooit had hoeven zijn
‘Misschien is het niet jouw afval, maar het is wel ieders probleem’ is de slogan waarmee milieuactivisme aangewakkerd moet worden. Álvaro García de Quevedo, directeur van Cabreiroá zegt: “Consumenten zijn zich steeds meer bewust van het milieu. Ons bedrijf wil een positieve impact op het milieu genereren. We zien het als onze verantwoordelijkheid om een natuur zonder afval te verdedigen en doet dat bijvoorbeeld met initiatieven zoals 1m2 tegen afval”. Miguel López, directeur van SEO / Birdlife wil samen met Cabreiroá ‘een einde maken aan iets dat er nooit had hoeven zijn, namelijk afval’.
Profiel ‘basulezadora’
Een duidelijk profiel van de ‘basuralezadores’ (afvalveroorzakers) is er niet. Wel blijkt uit een onderzoek van het LIBERA-project dat in Spanje vooral jongeren een grotere neiging vertonen om in natuurlijke omgevingen vuil achter te laten. Allereerst omdat zij meer buitenshuis samenkomen met vrienden. Volgens verklaringen vanuit de sociale psychologie komt dat verder ook doordat ze niet gehecht zijn aan plaatsen waar ze niets mee hebben, zoals rustige plekken net buiten hun woonplaats, doorgangswegen of bermen. Daarom is er meer burgerschap nodig, zo vinden de organisatoren en meer bewustzijn over de milieueffecten die door deze ogenschijnlijk kleine gebaren worden veroorzaakt.
Het maakt niet uit waar het afval wordt achtergelaten. Regen en wind zorgen ervoor dat een deel van deze stoffen wegvliegt, in de ondergrond sijpelt of wegspoelt in rivieren en zee. Dit veroorzaakt onomkeerbare schade, infecties of de dood van de fauna die ze binnenkrijgt, maar ook van de hogere soorten in de trofische keten. Ook de mens, bij het eten van bijvoorbeeld vis of schaaldieren.
Dat is niet alles. Ophoping van puin in rivieren en afvoeren kan overstromingen veroorzaken; glas in de zon kan bosbranden laten ontstan en de vervuiling van hele ecosystemen, waardoor gedwongen migraties ontstaan. Sommige soorten zullen sterven door zich niet aan te passen. Anderen zullen invasief worden in het ecosysteem van de gastheer. En het begint allemaal met dat kapotte blikje, die zak of die fles die iemand niet in een vuilnisbak deed.