In 2021 heeft de Spaanse regering ruim 108 dammen en stuwen verwijderd. Tegelijkertijd heerst er in veel gebieden van Spanje een tekort aan water. Burgers uitten hun zorgen en ongenoegen hierover op sociale media.
De Spaanse regering heeft, aangestuurd door richtlijnen hierover van de EU – stevige maatregelen genomen. In veel verouderde of in onbruik geraakte dammen en stuwen is de sloophamer gegaan. Ook waterkeringen die schade aan het omliggende ecosysteem aanrichtten moesten eraan geloven. Het verwijderen van stuwdammen en andere barrières heeft tot doel de connectiviteit tussen rivieren te herstellen en is de beste methode om de oorspronkelijke visstanden en eco-systemen weer te herstellen.
Het afbraakproces schiet bij veel Spanjaarden in het verkeerde keelgat: de sloop van zoveel dammen en stuwen. Constructies die hele gebieden van drinkwater voorzien, energie leveren en overstromingsgevaar beperken. In een nieuw rapport van Dam Removal Europe staat dat Spanje met 108 gesloopte obstakels Europees koploper is. En dat dit is gebeurd tijdens ‘de ergste droogte in 40 jaar’. Fact-checker Newtral verzamelde via de socials alle bezorgde berichten en plaatste de cijfers in perspectief.
Het vaststellen van het aantal verwijderde dammen
Het rapport ‘Dam Removal Progress 2021’ leert ons dat Spanje in het genoemde jaar 108 dammen en stuwen heeft verwijderd. In 76% van de gevallen ging het om relatief kleine constructies, van minder dan twee meter hoog. In heel Europa gaat het om 239 dammen en stuwen. Dit maakt Spanje aanvoerder van de lijst.
Het aantal dammen ten opzichte van het totaal
In 2020 zijn alle rivierconstructies van Europa in kaart gebracht. Het onderzoek is tot stand gekomen vanuit het project Adaptive Management of Barriers in European Rivers (Amber), gesubsidieerd door de EU. De analyse laat zien dat Spanje in de top drie staat van Europese landen met de meeste waterkeringen (171.203 in totaal).
Met zoveel waterkeringen is het totaal gesloopte dammen relatief. Op nummer één staat Duitsland (224.658) en op plek twee Zwitserland (171.693). In Europa liggen naar schatting meer dan een miljoen constructies. Spanje is goed voor 14% van het totaal.
De EU wil de natuur herstellen
Biologische diversiteit vormt de ruggengraat van het leven. Om de afname in biodiversiteit te bestrijden heeft de EU – met de individuele lidstaten – een langetermijnplan ontwikkeld: de biodiversiteitsstrategie voor 2030. Een ambitieus plan met een reeks doelstellingen voor natuurherstel.
Het herstel van de rivieren vormt hierin een belangrijk onderdeel. Om daaraan te kunnen voldoen wil de Europese Commissie (EC) weten welke rivierblokkades in aanmerking komen voor sloop. Het doel van de EC is om tegen 2030 ten minste 25.000 km aan rivier weer te verbinden. Hierdoor herstelt de natuurlijke stroming, verbetert de waterkwaliteit en worden de rivieren weer ‘visrijk’.
Het WWF brengt de rivierblokkades met slooppotentie in kaart
Met de EU-biodiversiteitsstrategie voor 2030 ‘in handen’, publiceerde het WWF in 2021 een rapport met een overzicht van dammen en stuwen die voor sloop in aanmerking komen. Ook de cijfers van 2019 en 2020 staan daar in. Criteria om voor sloop in aanmerking te komen zijn: ligging van de waterkering in beschermd natuurgebied, de totale rivierlengte na verwijdering van de constructie en de actuele status van diversiteit van soorten.
Het rapport concludeert: in Spanje komen 5 duizend dammen en stuwen voor de sloophamer in aanmerking. Dat is 28% van het Europees totaal. Met deze cijfers in handen kan ook geconcludeerd worden dat Spanje in 2021 minder dan 2% van de constructies heeft verwijderd die ervoor op de nominatie staan. In perspectief: Nederland heeft ruim 10% van de dammen en stuwen verwijderd die hiervoor in aanmerking kwamen.
Afbreken is noodzakelijk
Newtral.es zocht contact met César Rodríguez, secretaris-generaal van de vereniging Rivers with Life (AEMS). Deze vereniging staat voor behoud en herstel van rivieren en heeft bijzonder veel aandacht voor duurzaam beheer van visbestanden. Zij hebben ook tijdens het Amber-project meegeholpen om de inventaris van het totaal aantal waterkeringen in Spanje rond te krijgen.
‘De infrastructuur aan waterkeringen in Spanje is omvangrijk’. Dit zal altijd wel zo blijven. Maar die bouwwerken moeten goed onderhouden worden. Anders dreigt er instortingsgevaar, met alle gevolgen van dien’, aldus Rodríguez. Verder legt hij uit dat ‘de fragmentatie van rivieren een barrière-effect veroorzaakt die de leefomgeving van vissen ernstig verstoord. De constructies lopen uiteen van grote dammen tot kleine stuwen’.
De dammen zijn niet verwijderd tijdens ‘de ergste droogte in 40 jaar’
De gemiddelde watervoorraad van de reservoirs lag in 2021 hoger dan in 2022. Eind augustus 2022 waren de reservoirs 16% leger dan in dezelfde maand van 2021. Maar dit heeft vooral te maken met het jaar 2022: het jaar van ‘de ergste droogte in 40 jaar’.
Volgens het ministerie van Ecologische Transitie, gaat het rapport van de World Fish Migration Foundation – waar het totaal aan verwijderde dammen en stuwen in staat – over het jaar 2021: toen de droogte nog niet zo heftig was. De bewering dat Spanje juist in het jaar van de ergste droogte in 40 jaar zou hebben besloten om 108 dammen en stuwen te verwijderen, is daarom pertinent onwaar.