Rommelig en klein of indrukwekkend en plechtig. De paasprocessies in Spanje laten geen zintuig ongemoeid. Of je ze nu meemaakt in een klein dorpje op het platteland of naar de beroemdste en grote processies in Sevilla of Málaga kijkt, overal wordt Semana Santa anders, maar niet minder uitbundig gevierd.
Wat voor de toeristische sector de start van het nieuwe seizoen is, betekent voor massa’s Spanjaarden het hoogtepunt van hun jaar. Van Palmzondag tot en met Pasen zijn er dagelijks processies. Elke stoet begint met een afbeelding uit de lijdensweg van Christus en eindigt met een beeld van de Heilige Maagd.
Mystieke sferen
Omringd door boetelingen, muzikanten en duizenden toeschouwers deinen de draagbaren met Bijbelse scènes door de met wierrook bezwangerde steegjes en straten. Bezwerend tromgeroffel wordt afgewisseld door zangsolo’s die door merg en been kunnen gaan.
Broederschappen
Alles draait tijdens de paasweek in Spanje rond de broederschappen. Er zijn broederschappen in Spanje (cofradía of hermandad) van meer dan vijf eeuwen oud.
Ooit was boete doen voor de kerk de enige vorm van straf in de katholieke samenleving. In tijden dat de pest dood en verderf zaaide in Europa organiseerden de eerste boetelingen zich in deze broederschappen. Openlijke boetedoening zou de enige remedie zijn om de ellendige ziekte een halt toe te roepen.
Het ‘nieuwe geloof’
De komst van de Katholieke Koningen aan het einde van de vijftiende eeuw, had een explosieve groei van het aantal broederschappen tot gevolg. Na acht eeuwen Moorse overheersing was het niet eenvoudig de bevolking tot het christendom te bekeren. Veel haast werd dan ook gemaakt met het bouwen van kerken. Geen moeite werd getroost om de samenleving te doordringen van het ‘nieuwe’ geloof. Voor dit doel vormden de broederschappen een uitstekend instrument.
Hoewel beide Spaanse woorden ‘broeder’ bevatten (frade en hermano) is de oorsprong anders. Cofradias zijn gebaseerd op verschillende beroepsgroepen en hermandades verenigden zich om andere redenen.
Leden of broeders
Eeuwen later bezit elke parochie of historische wijk wel een of meerdere broederschappen, die fungeren als sociaal bindmiddel ter verdieping van het geloof. Het lidmaatschap wordt gezien als een eer en geeft recht om mee te lopen in de paasprocessies. Gedurende het hele jaar zijn de leden actief binnen het broederschap. De voorbereiding van de paasprocessie is voor hen het hoogtepunt van het jaar.
Elke broederschap dient door de kerk te worden goedgekeurd en de Bisschop bekrachtigt de verkiezing van het bestuur. Desondanks maken broederschappen geen deel uit van de kerkelijke hiërarchie.
Religieuze en sociale motieven
Niet alleen religieuze motieven liggen ten grondslag aan een lidmaatschap van een broederschap. Er zijn ook broeders die atheïstich zijn en zich om sociale motieven aansluiten, bijvoorbeeld vanuit familietraditie. Hoe ouder een broeder is, hoe hoger zijn rang. De broederoudste is automatisch president van de broederschap.
Beeldenverering
Op Belgen en Nederlanders kan het massaal bijgewoonde spektakel van zeven dagen overkomen als vreemd, buitenproportioneel en bijna té uitbundig voor een religieus herdenkingsfeest. Wij noorderlingen zijn doorgaans iets ingetogener.
Realistisch
De verering van de lijdende Christus en zijn treurende moeder wordt gesymboliseerd door beelden die er, compleet met bloed en tranen, vaak uiterst realistisch uitzien. Ze hebben ook veelal vrij bizarre namen: Onze Vader Jezus van het Kruis Gedaald in het Mysterie van Zijn Heilige Lijkwade of Allerheiligste Maria van het Licht in het Mysterie van Haar Drie Noden…
Het vereren van beelden is een bekend verschijnsel binnen het katholieke geloof. In Spanje werd die beeldenverering, nadat het land bevrijd werd van de islamitische overheersing, nog belangrijker geacht om mensen tot het katholieke geloof te kunnen bekeren.
Bekeren
Het grote voordeel van het uitbeelden en verbeelden van bijbelse scènes was dat het volk zich zo de inhoud ervan sneller eigen kon maken. Na acht eeuwen Moorse overheersing kon de katholieke kerk in Spanje deze hulp goed gebruiken voor het bekeren van een heel volk.
Nog steeds is het openlijk aanbidden, het openlijk doen herleven van de mysteries van het lijden, de dood en de opstanding van de Verlosser en het in het openbaar boete doen de uiterste vorm van geloofsbeleving. Tijdens Semana Santa is dit het duidelijkst te zien.
De processies
Wanneer het geluid van de snerpende trompetten en het ritmische tromgeroffel aanzwelt en de eerste trono om de hoek verschijnt, komen bij veel Spanjaarden de emoties los. Ook buitenlanders zijn vaak volledig onder de indruk.
Een spektakel als Semana Santa, kent zijn gelijke niet. Alle broeders leven het hele jaar toe naar de dag waarop hun draagbaar met daarop Christus of de Maagd door de stad worden getild.
Lijdensweg
Elke processie verbeeldt een scène uit de lijdensweg van Christus. Van zijn triomfantelijke binnenkomst in Jeruzalem via zijn kruisgang en zijn wederopstanding. Er zijn broederschappen die op hun draagbaar een compleet laatste avondmaal uitbeelden.
Intense momenten
De kerk of kapel waartoe de broederschap behoort en waar de beelden door het jaar heen staan opgesteld, vormt altijd het vertrek- en eindpunt van de processie. Hier zijn dan ook de meest intense en emotionele momenten te beleven. Veel beroering ontstaat zodra de broeders met hun draagbaar hun eerste schreden buiten de kapel zetten.
Boetelingen
Vooraan in elke processie lopen de leiders van de broederschappen plechtig met hun mooiste kunstschatten in hun handen. Voorop loopt de broederoudste die de Cruz de Guía (een groot kruis) draagt.
Nazarenos
Daarna volgen de blaasmuzikanten die het hele jaar door hun melancholische klanken hebben geoefend op boulevards of in parken. De nazarenos (boetelingen) dragen grote kaarsen of lantaarns en maken, zeker op buitenlanders, de meeste indruk. Met hun mantels, koorden en puntkappen in de kleuren van hun broederschap, zien ze er imponerend uit. Ze schrijden voort in lange pijen en in hun Ku Klux Clan-achtige mutsen is enkel ruimte gelaten voor gaten op ooghoogte.
Capataz
Nadat dit hele schouwspel stapvoets gepasseerd is, volgt de eerste draagbaar met Christus. De capataz (opzichter) loopt voor het Christusbeeld uit en dirigeert de dragers in goede richting en geeft met een bel de signalen voor rust en weer doorgaan.
Muziek en kaarsendragers
De oudere broeders lopen het dichtst bij de trono. Erachter volgen muziekbands en kaarsendragers. Vooral tijdens de rustmomenten is het erg boeiend het chaotische gedoe eens goed te observeren. Dragers praten met familie, flessen water gaan van hand tot hand, de kleinste broedertjes scharrelen door elkaar heen, puntmutsen worden afgezet en de muzikanten proberen elkaars instrument uit.
La Virgen Maria
Aan het einde van de stoet volgt het beeld van de door velen aanbeden heilige Maagd. In welke gedaante Maria ook voorbij komt, ze is altijd gekleed in de mooiste gewaden van dure stoffen, geborduurd met goud- en zilverdraad en omgeven van bloemen in kleuren die het lijden van Christus symboliseren, veelal rode anjers en paarse irissen.
Meelopers en wasballen
Helemaal achter de processie en na de maagd lopen mensen uit sympathie of dankbaarheid mee. Dit omdat ze iets hebben gekregen van de broederschap of omdat hun gebeden zijn verhoord. Tussendoor vangen kinderen zoveel mogelijk kaarsvet op om daar grote gekleurde ballen van te draaien. Hoe groter de wasbal, hoe hoger het aanzien in hun buurt.
Puntmutsen
De enigszins dreigend uitziende Ku Klux Clan-achtige puntmutsen worden capirote genoemd. De hoogte ervan ligt per broederschap vast. De capirotes garanderen de anonimiteit van de boetelingen, zodat ze offers zonder ijdelheid kunnen brengen. Vanuit de historie dienden de puntmutsen om de anonimiteit van de nieuwe christenen, die destijds nog niet door de grote massa werden gewaardeerd, te waarborgen.
Beulen
Een andere bron verwijst voor de oorsprong van de puntmutsen naar de Spaanse inquisitie. De ene tekst meldt dat religieuze gevangenen verplicht de muts van karton in de vorm van een punt moesten dragen als teken van de boetedoening, terwijl ook wordt beweerd dat juist de beulen dit soort hoofddeksels droegen om anoniem te blijven.
De beelden
De draagbaren met de beelden van Christus of Maria vormen complete kunstgalerieën op zichzelf, bewerkt met zilver en goud en rijkelijk opgetuigd met bloemen. Doordat ze zo zwaar zijn en gedragen worden door langzaam voortstappende broeders, lijken ze over de hoofden van duizenden mensen heen door de straten te zweven.
Zwaar
De pracht en praal op de draagbaren is niet gewichtsloos. In het ene dorp lopen de costaleros (dragers) onzichtbaar onder de baar verborgen achter lange doeken en op andere locaties is wel te zien hoe de mannen urenlang hun uitputtingsslag beleven en hun zware last meezeulen. Enkele tronos wegen ruim drieduizend kilo.
Loodzware eer
In Málaga worden de enorme gevaarten vaak door ruim tweehonderd mannen getild. Dat is een loodzware klus voor het fysieke gestel, maar een hele eer voor de geest. Bij sommige broederschappen bestaan er zelfs lange wachtlijsten om de trono te mogen dragen. Een enkele drager heeft een blinddoek om en offert op die manier voor bijvoorbeeld een ziek familielid.
Saetas
Vaak wellen er, wanneer de beelden passeren spontaan saetas op. Prachtige dramatische liederen over het lijdensverhaal gebaseerd op flamencomuziek, die vanaf een balkon over de trono worden uitgestort (zie ook de video op deze pagina van een saeta gezongen in de Calle Larios in Málaga).
Soms ontmoeten twee processies van concurrerende broederschappen elkaar. Dat kan leiden tot een krachtmeting waarbij de costaleros hun troon zo hoog mogelijk boven hun schouders uit proberen te tillen. Een enkele keer begint de Maagd, opgezweept door het olé-geroep uit het publiek opeens te ‘dansen’.
Praktisch
In 2022 valt Domingo de Ramos (Palmzondag) op 10 april. Vanaf dan zijn er processies tot Paaszondag op 17 april.
Meer over Semana Santa in Sevilla, de optochten in Málaga, Córdoba, Alicante, Valencia, Madrid, Barcelona, algemeen over heel Spanje. Houd voor precieze programma’s de regionale en lokale kranten in de gaten. Die publiceren meestal extra katernen over de paasweek zowel voor als tijdens Semana Santa.